Historia
Zamek postał z fundacji królewskiej, prawdopodobnie Przemysła Ottokara II, choć gdy po raz pierwszy został odnotowany w źródłach pisanych w 1282 roku, to znajdował się już w zastawie u braci Prüschenków ze Stettenberku. Kwota zastawu spłacona została w 1334 roku przez Karola Luksemburskiego, wówczas jeszcze margrabiego morawskiego, późniejszego króla i cesarza. Za tego władcy Protivín umieszczony został w Maiestas Carolina, projekcie czeskiego prawa ziemskiego z połowy XIV wieku, pośród zamków które mogły być oddawane w zastaw, a więc nie tych uznanych za najważniejsze, niezbywalne.
W 1434 roku na kolejny zastaw zamku zdecydował się król Zygmunt Luksemburczyk, w dobie wojen husyckich ciągle szukający sposobów na zmniejszenie długów i polepszenie trudnej sytuacji finansowej. Oddał on Protivín Oldřichowi II z Rožmberka, na skutek połączenia z majątkiem zvíkovskim, który także posiadali Rožmberkowie. Możni panowie z Rožmberka zapewne nie przywiązywali do skromnej budowli większej wagi, przez co zamek podupadł. Na początku drugiej połowy XV wieku opisywany był nawet jako opuszczony.
W 1457 roku Protivín zakupił Chval z Pohnání, który w latach 60-tych i 70-tych XV wieku dokonał remontu i przebudowy zamku. Na prace te wydane miało zostać aż 3500 kop groszy, co wskazywałoby na znaczne przedsięwzięcia budowlane. Następne prace budowlane prowadzono po 1527 roku, za nowych właścicieli z możnego rodu z Pernštejna. W 1551 roku Protivín połączono z majątkiem Hluboka i za szwagra Jana z Pernštejna, Ondřeja Ungnada ze Suneku, przekształcono w stylistyce renesansowej. Kolejnymi właścicielami byli od 1601 roku Mitroviccy, od 1674 roku Trautmansdorfowie, a od 1711 roku Schwarzenbergowie. Każda kolejna rodzina dostosowywała zamek do swoich wymagań, przez co uległ on gruntownemu przeobrażeniu w stylistyce barokowej, później także w klasycystycznej. W posiadaniu Schwarzenbergów zabytek znajdował się do czasu nacjonalizacji z 1948 roku.
Architektura
Zamek wzniesiony został na lewym brzegu rzeki Blanicy, po zachodniej stronie jej koryta, w średniowieczu zapewne rozlanego na wiele odnóg i rozgałęzień. Pod budowę wybrano niewielkie wywyższenie terenu, po północnej stronie którego znajdowała się przyzamkowa osada. Zamek miał być otoczony z trzech stron suchą fosą, jedynie odcinek wschodni chroniony mógł być mocniejszym spadkiem terenu ku rzece. Być może między osadą a zamkiem znajdowało się nieduże podzamcze z zabudową konstrukcji drewnianej.
Średniowieczny zamek w planie posiadał kształt czworoboku zbliżonego do kwadratu o wymiarach 45 x 35 metrów, z częścią południową nieco węższą niż północna fasada. Zabudowę początkowo tworzyło skrzydło południowe i zachodnie, natomiast brama znajdowała się po stronie północnej. Masywne mury wzniesiono z kamienia łączonego nie zaprawą wapienną lecz gliną, techniką w zasadzie niespotykaną w innych zamkach królewskich Przemyślidów. W narożniku północno – zachodnim być może stała cylindryczna wieża, wzniesiona jako wolnostojąca, bez powiązania z murem obronnym, choć jej istnienie nie jest pewne.
Prawdopodobnie w ramach późnogotyckiej rozbudowy dostawione zostało skrzydło północne, wypełniające całą szerokość dziedzińca. W jego wschodniej części znajdował się przejazd bramny, poprzedzony mostem przerzuconym nad fosą. Z rozbudową późnogotycką mogła być także związana niewielka wieża północno – wschodnia, wzniesiona na rzucie czworoboku i wysunięta przed elewację wschodnią skrzydła północnego. Głównym celem rozbudowy z XV/XVI wieku było powiększenie przestrzeni mieszkalno – gospodarczej oraz zwiększenie komfortu mieszkalnego, kosztem obronności (choć nie można wykluczyć, iż powstały wówczas jakieś obwarowania zewnętrzne).
Stan obecny
Dawny zamek ma dziś formę czteroskrzydłowego pałacu o barokowej formie, całkowicie pozbawionego pierwotnych cech stylistycznych. Średniowieczne mury obwodowe ukryte są pod nowożytnymi tynkami. Zabytek znajduje się w rękach prywatnego inwestora, który przeprowadza jego kompleksowy remont. Prawdopodbnie wnętrza nie są udostępnione dla zwiedzających.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Jižní Čechy, t. V, red. Z.Fiala, Praha 1986.
Záruba F., Hrady doby přemyslovské I. Královské hrady, biskupská sídla, Chebsko, Praha 2023.