Historia
Kościół w osadzie Přední Výtoň, wcześniej znanej pod nazwą Vorder Heuraffl lub Hýrov, zbudowany został na miejscu kaplicy św. Pawła Pustelnika, którą wraz z eremem założyli w 1384 roku Petr II i Jan I z Rožmberka wraz z ich bratankiem Jindřichem III z Rožmberka. Panowie z Rožmberka podarowali kaplicę mnichom pustelnikom św. Pawła, tak zwanym paulinom, zakonowi powstałemu na Węgrzech i rozwijającemu się również na terenie Austrii. Pod koniec XV wieku w sąsiedztwie powstała druga wspólnota monastyczna złożona z tak zwanych braci mniejszych, przedstawicieli odłamu zakonu franciszkanów. Na podstawie przywileju z 1491 roku, wydanego przez papieża Innocentego VIII, te dwie społeczności mnichów połączyły się i zaczęły żyć zgodnie z regułą paulinów.
Na początku XVI wieku osada stała się znanym miejscem pielgrzymkowym, dzięki czemu mnisi zaczęli myśleć o budowie nowego kościoła klasztornego. Już papież Innocenty VIII przed śmiercią w 1492 roku wydał dwa nadzwyczajne odpusty dla każdego, kto odwiedzi Přední Výtoň i przyczyni się do budowy świątyni i klasztoru. Prace budowlane nad kościołem św. Jakuba i Filipa rozpoczęto około 1515 roku, a do użytku oddano go wraz z konsekracją w 1523 roku. Prace budowlane nie zostały jednak ukończone, ani nad kościołem, ani klasztorem. Pod koniec XVI wieku, gdy administrację kościelną w osadzie przejęli cystersi z opactwa Vyšší Brod, obie budowle stały już od dłuższego czasu opuszczone. Ostatni eremici znajdować się mieli w klasztorze w 1556 roku.
W XVII stuleciu naprawy dawnego klasztoru i kościoła miały być prowadzone w 1617, 1644 i 1697 roku. W drugiej połowie XVIII wieku były kościół klasztorny stał się budowlą parafialną. W latach 1883-1886 został pieczołowicie wyremontowany w stylistyce neogotyckiej. Nawa główna otrzymała wówczas nowe sklepienie, a całość została pokryta nowymi dachami. Po drugiej wojnie światowej, gdy okoliczna niemieckojęzyczna ludność została wysiedlona, zabytkowa budowla zaczęła podupadać. Dobry stan budowli przywróciła dopiero gruntowna renowacja z początku lat 90-tych XX wieku.
Architektura
Późnogotycki klasztor zbudowany został na stoku opadającym na wschodzie ku dolinie strumienia. Jego kościół zorientowano względem stron świata, ale z dość mocnym odchyleniem części prezbiterialnej ku północy. Utworzony został z pojedynczej czteroprzęsłowej nawy, wzniesionej na planie wydłużonego prostokąta o wymiarach 20,5 x 10,5 metra, a także z niższego prezbiterium wielkości 16 x 8,1 metra. Na wschodzie kościół zamknięty został wielobocznie, pięcioma bokami ośmioboku. Przy fasadzie zachodniej umieszczono smukłą czworoboczną wieżę z otwartym przyziemiem, pełniącą funkcję przedsionka głównego wejścia.
Od strony zewnętrznej nawa i prezbiterium kościoła opięte zostały wysokimi, przyporami, w narożnikach rozmieszczonymi pod skosem. Elementem horyzontalnym podziału elewacji uczyniono cokół z profilowanym gzymsem, który objął również przypory. Podobnie na przypory przedłużony został też podokienny gzyms kapnikowy, obejmujący prezbiterium, nawę i wieżę po stronie zachodniej. Wyższe kondygnacje wieży rozdzielono kolejnymi gzymsami, z których środkowy umieszczono tylko na elewacji zachodniej. Pomiędzy przyporami równomiernie przepruto duże, ostrołucznie zamknięte okna z trójdzielnymi maswerkami. Umieszczono je w każdej ścianie, za wyjątkiem południowej elewacji nawy, gdzie znajdował się wirydarz, oraz zachodniej ściany nawy, w której po bokach wieży umieszczono małe okna ostrołuczne.
Wnętrze prezbiterium u chyłku średniowiecza przykryto nad dwoma prostokątnymi przęsłami sklepieniem krzyżowo – żebrowym, a nad wieloboczną apsydą sześciodzielną odmianą sklepienia krzyżowego. Obustronnie ścięte i żłobione żebra wtopiono w ściany popularnym w okresie późnego gotyku sposobem, bez pośrednictwa wsporników. Ponadto spięto je gładkimi zwornikami. Na nawę prezbiterium otwarto ostrołuczną i sfazowaną arkadą tęczy o rozpiętości 6,2 metra. W średniowieczu nawę przykrywał strop lub otwarta więźba dachowa.
Zabudowania klasztorne znajdowały się po południowej stronie kościoła. Na wysokości prezbiterium znajdowało się skrzydło wschodnie, w ramach którego z kościołem sąsiadowała prostokątna zakrystia o wymiarach 7,7 x 6,5 metra. Jej wnętrze przykryto sklepieniem krzyżowym, bezżebrowym, opartym na ośmiobocznym filarze o wysokości 2,2 metra. Obok zakrystii znajdować się miał kryty drewnianym stropem refektarz. W skrzydle wschodnim mieścić się również mógł kapitularz, jedno z najważniejszych pomieszczeń klasztoru, w którym codziennie odbywały się zgromadzenia mnichów omawiających bieżące sprawy. Ewentualnie jako kapitularz służyła sala refektarza. Piętro skrzydła wschodniego zapewne zajmowało dormitorium.
Stan obecny
Kościół św. Filipa i Jakuba zachował do dnia dzisiejszego gotycką formę, częściowo będącą efektem renowacji z końca XIX wieku. Spośród zabudowań klasztornych zachowała się tylko część skrzydła wschodniego z zakrystią i sąsiednim pomieszczeniem refektarza. Z architektonicznego punktu widzenia na szczególną uwagę zasługuje sklepienie w prezbiterium i zakrystii oraz zespół gotyckich okien, wypełnionych maswerkami, które odnowiono w 1886 roku na podstawie reliktów oryginalnych maswerków. Nawę kościoła przykrywa pseudogotyckie sklepienie krzyżowe z XIX wieku. Nowożytna jest również empora muzyczna w zachodniej części nawy i portal wejściowy w przyziemiu wieży.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Cechner A., Soupis památek historických a uměleckých v Království českém, ročník 42. Politický okres kaplický, Praha 1921.
Foltýn D., Sommer P., Vlček P., Encyklopedie českých klášterů, Praha 1998.
Horníčková K., Janálová Ž., Koubová T., Moserová K., Nevařilová Z., Kostely menších sídel v jižních a jihozápadních Čechách, České Budějovice 2024.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. II, Praha 1978.