Historia
Rotunda św. Jana Chrzciciela zbudowana została około pierwszej ćwierci XIII wieku, natomiast w przekazach pisemnych po raz pierwszy odnotowana została dopiero w 1350 roku. Początkowo mógł przy niej funkcjonować rycerski dwór, ale zaniknął on przed ponowną lokacją wsi i wytyczeniem nowego placu targowego pod koniec XIII wieku lub na początku XIV stulecia. Kościół w Pravonínie należał wówczas do klasztoru premonstratenek w Louňovicach.
W 1420 roku, po tym jak wojska husyckie spustoszyły klasztor, jego ziemie zostały przyłączone do miasta Tábor, a częściowo oddane w zastaw. W 1437 roku król Zygmunt Luksemburczyk nadał wieś „Prwnien” Janowi z Blanicy, wraz ze wszystkimi dochodami i przynależnościami, choć o rotundzie nic wówczas nie wspomniano. Dopiero gdy w 1547 roku Jindřich Kekule ze Stradonic kupił Pravonín wraz z dworem, uzyskał też prawo patronatu kościoła. On lub jego następcy w XVI wieku wyremontowali rotundę i wprowadzili w jej architekturę pierwsze nowożytne elementy.
W XVII wieku rotunda została po raz kolejny przekształcona, tym razem w stylistyce barokowej, a także powiększona o zakrystię z oratorium na piętrze. Na początku XVIII stulecia wybudowano kruchtę, prawdopodobnie w związku z umieszczeniem przez właściciela majątku we wnętrzu kościoła obrazu Matki Boskiej z Millesimo, do którego odbywały się liczne pielgrzymki. Ostatnie większe przebudowy zabytkowej budowli miały miejsce w pierwszej połowie XIX stulecia.
Architektura
Późnoromańska rotunda składała się z nawy na planie zbliżonym do koła o średnicy 9,8 metra. Nie był symetryczna, gdyż została nieco wydłużona po stronie wschodniej, gdzie umieszczono płytką półkolista apsydę (kąty między obiema częściami wypełniono murem, przez co od zewnątrz uzyskano kształt owalny). Dominantę wysokościową budowli tworzyła czworoboczna wieża, usytuowana przy nawie po stronie zachodniej. Całość wzniesiono z bloków piaskowca o niedużej wysokości 12-14 cm, tworzących w nawie ściany o grubości 1,2 metra, a wieży 1,4 metra. Oświetlenie rotundy zapewniały półkoliste okna o wysokości około 1,5 metra i szerokości 0,6 metra, przebite wysoko w murach nawy i apsydy. Wejście wiodło do nawy od strony północnej, poprzez romański portal o szerokości 1,2 metra. Apsydę od nawy oddzielono arkadą tęczy o szerokości 5,9 metra. Wnętrze nawy zapewne nie było podsklepione, bowiem okna przebito bardzo wysoko.
Stan obecny
Rotunda uległa znacznej przebudowie w okresie nowożytnym, przez co jej romańskie mury są dziś częściowo przysłonięte zakrystią z emporą od strony północnej i przedsionkiem po stronie zachodniej. Wieża uległa podwyższeniu barokową konstrukcją z oszalowanymi gontem ścianami, a apsydę nadmurowano w XVI wieku. Ponadto wieńczy ją dziś nowożytna wieżyczka na sygnaturkę. Niestety w pierwotnych murach rotundy poprzebijano duże barokowe otwory, pierwotne natomiast albo zamurowano, albo usunięto. Oryginalne obramienia okienne widoczne są od strony wschodniej i północnej. Po stronie północnej przetrwały też relikty romańskiego portalu. Sklepienie w przyziemiu wieży jest renesansowe.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Guth K., České rotundy, „Památky Archeologické”, XXXIV/1925.
Pešta J., Zámek Pravonín, „Průzkumy památek VII”, 1/2000.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. III, Praha 1980.