Historia
Gotycki kościół św. Wojciecha Większego wybudowany został w drugiej połowie XIV wieku, na miejscu starszej świątyni romańskiej sprzed lokacji Nowego Miasta praskiego, funkcjonującej przy osadzie Podzderazí i dworze Zderaz. Po raz pierwszy odnotowany został w źródłach pisanych w 1318 roku. Była to wówczas niewielka budowla, płacąca jedynie 9 groszy papieskiej dziesięciny, powiększona jeszcze w okresie gotyku o nawę boczną. Średniowieczny kościół gruntownie przebudowano w drugiej połowie XVII wieku. Część nowożytnych zmian usunięto w trakcie renowacji i regotyzacji z lat 1874 – 1876.
Architektura
Kościół św. Wojciecha w okresie gotyckim był niedużą budowlą bezwieżową, bez wydzielonego zewnętrznie z bryły prezbiterium. Na wschodzie zakończono go trójbocznie, a po stronie północnej powiększono o krótszą nawę północną, czy też raczej kaplicę. Nietypowo jej zachodnia fasada została w narożniku ścięta, poprowadzona pod skosem, zapewne ze względu na brak miejsca w ciasnej zabudowie miejskiej. Po stronie wschodniej nawę boczną zamknięto ścianą prostą, utworzoną na linii ostatniego przęsła prostokątnego nawy głównej.
Od strony zewnętrznej kościół opięty był uskokowymi przyporami tylko we wschodniej, prezbiterialnej części. Tam też utworzono najwyższe, ostrołucznie zamknięte okna, wypełnione dwudzielnymi maswerkami operującymi motywami trój- i czwórliści. Podobne motywy zastosowano też na ostrołukowych płycinach umieszczonych od strony zewnętrznej na przyporach. Boczne ściany nawy przypuszczalnie przeprute były nieco mniejszymi oknami o gotyckich formach.
Wnętrze głównej części kościoła podzielono na trzy prostokątne przęsła o zbliżonych do siebie wymiarach i czwarte, zachodnie, także prostokątne ale bardziej płytkie. Wszystkie przykryto na wysokości 10 metrów sklepieniem krzyżowo – żebrowym, natomiast nad wschodnim wielobocznym zamknięciem umieszczono sklepienie sześciodzielne. Klinowe w przekroju żebra wyprowadzono bez głowic z obłych służek oraz zetknięto w okrągłych zwornikach. Służki poprowadzono aż do posadzki. W nawie północnej krzyżowe sklepienie z gruszkowymi w przekroju żebrami osadzono na piramidalnych konsolach. W obu nawach przęsła rozdzielone zostały żebrami jarzmowymi.
Stan obecny
Kościół został silnie przekształcony w okresie nowożytnym. Od strony zewnętrznej gotycką formę z przyporami i maswerkowymi oknami zachowała jedynie wschodnia część kościoła. Wewnątrz zachowało się sklepienie nawy głównej oraz sklepienie nad dwoma przęsłami kaplicy północnej. Uwagę zwracają tam zwłaszcza ozdobne, płaskorzeźbione zworniki (zwierzęta, rozety, głowa Chrystusa).
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kalina P., Koťátko J., Praha 1310-1419. Kapitoly o vrcholné gotice, Praha 2004.
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Umělecké památky Prahy (Nové Město, Vyšehrad), red. B.Růžena, Praha 1998.