Historia
Kościół św. Idziego powstał w związku z kapitułą, założoną w 1238 roku przez Jana II w południowej części Starego Miasta praskiego. Po raz pierwszy odnotowany został w chwili powołania kapituły, przy czym wzmianka ta odnosić się musiała do budowli późnoromańskiej. Do budowy kościoła gotyckiego wezwał w latach 1313-1316 biskup Jan IV z Dražic. Od 1318 do 1329 roku przebywał on w Awinionie, nie mógł zatem kontrolować postępów nad pracami, zakończonymi ostatecznie w 1371 roku, kiedy to dokonano konsekracji. Już jednak w 1369 roku sześcioma markami obdarowany został ołtarz św. Wacława, prawdopodobnie więc większość robót budowlanych ukończono nieco wcześniej.
Kościół św. Idziego cieszył się popularnością pośród mieszczan staromiejskich, a co bardziej niezwykłe także i wśród mieszkańców Nowego Miasta, nie był więc wyizolowaną w czeskiej stolicy enklawą biskupią. Kapituła zanikła jednak na początku wojen husyckich, kościołowi pozostała więc tylko funkcja parafialna dla miejscowych utrakwistów (umiarkowanego odłamu ruchu husyckiego). Działania militarne i liczne niepokoje społeczne nie zaszkodziły budowli w większym stopniu, ale w 1432 roku w dach uderzyła błyskawica, od której wybuchł pożar.
W 1625 roku król Ferdynand II podarował kościół konwentowi dominikanów, którzy na terenie średniowiecznego cmentarza wybudowali nowożytny klasztor. Paradoksalnie więc właścicielem kościoła stał się zakon, którego przeciwnikiem był fundator, Jan IV z Dražic. Dominikanie po 1678 roku rozpoczęli barokową przebudowę kościoła, choć już w pierwszej ćwierci XVIII stulecia znajdował się on w złym stanie. Z tego powodu w 1733 roku rozpoczęto gruntowne prace naprawcze i modernizacyjne, w ramach których między innymi założono nowe sklepienia, utworzono wschodnią apsydę i przekształcono zachodni przedsionek. Prace budowlane z XIX i XX wieku już w mniejszym stopniu ingerowały w architekturę kościoła.
Architektura
Kościół zbudowany został w południowej części Starego Miasta, wewnątrz obwodu miejskich murów obronnych, przy drodze zakończonej na południu bramą św. Marcina, a na północy łączącej się odnogą z narożnikiem placu rynkowego. Po stronie północnej kościół pierwotnie sąsiadował z cmentarzem, zabudowaniami parafialnymi, kapitulnymi i probostwem, a od 1410 roku z gotycką kaplicą pod wezwaniem Bożego Ciała. Obok tej ostatniej w 1416 roku dobudowana została jeszcze kaplica św. Szymona, Judy i Wszystkich Świętych.
Kościół z XIV wieku uzyskał formę trójnawowej budowli halowej bez wyodrębnionego zewnętrznie prezbiterium. Korpus zamknięto na wschodzie prostą ścianą u wszystkich trzech naw, a na zachodzie poprzedzono dwoma czworobocznymi wieżami, flankującymi pierwsze z pięciu przęseł nawy głównej. Układ przestrzenny kościoła wynikał zapewne z braku miejsca pośród ciasnej zabudowy miejskiej. Na wschodzie nie udało się wykupić kamienic pod budowę bardziej rozwiniętego prezbiterium, natomiast na zachodzie kościół musiał mieć równą fasadę ze względu na przebiegającą tamtędy ulicę. Stosunkowo prosty układ zrekompensowano sobie monumentalną fasadą, z wieżami być może będącymi wyrazem majestatu władzy biskupiej.
Od strony zewnętrznej mury kościoła opięte zostały uskokowymi przyporami, w narożach rozmieszczonymi nieco archaicznie pod kątem prostym w stosunku do siebie, a nie pod skosem. W przywieżowych narożnikach zachodnich uzyskały one szczególnie dużą wysokość, sięgającą najwyższych kondygnacji wież. Pomiędzy przyporami korpusu symetrycznie rozmieszczono wysokie okna o obustronnych rozglifieniach i ostrołucznych zamknięciach, pierwotnie zapewne wypełnione maswerkami. Wieże doświetlały dużo mniejsze, stosunkowo wąskie okna jednodzielne o trójlistnych zwieńczeniach. Okna wraz z przyporami nadały kościołowi wybitnie wertykalnego charakteru, gdyż elementami horyzontalnymi był jedynie cokół z profilowanym gzymsem i wysoko założony gzyms pod okapem dachu (nie zastosowano gzymsu kapnikowego, a kondygnacje wież nie zostały rozdzielone gzymsami kordonowymi).
Główne wejście do kościoła prowadziło od zachodu, wprost z jednej z ruchliwszych ulic miasta, do kruchty pomiędzy dwoma przyporami. Dodatkowo w drugim przęśle od zachodu nawy południowej umieszczono portal, skierowany na węższą uliczkę rozdzielającą parcele. Portal ten uzyskał formę ostrołuczną, bogato profilowaną dwoma obłymi profilami i jednym gruszkowym, przy czym profile zostały wyraźnie rozdzielone. Archiwolty portalu osadzono na zdobionych motywami roślinnymi kapitelach, złożonych z dwóch warstw dekoracyjnych liści, dźwiganych przez wałki zakończone obłymi bazami i wielobocznymi cokolikami. Z każdej strony trzy takie cokoliki osadzono na pojedynczych masywnych cokołach.
Wnętrze kościoła na nawy podzieliły trzy pary czworobocznych w przekroju filarów. Pomimo halowej formy kościoła utworzyły one kojarzony z bazylikami schemat podziału na prostokątne przęsła nawy głównej i zbliżone do kwadratów przęsła w nawach bocznych. Kolejne dwa masywne filary utworzyły w przyziemiu narożniki wież, przy czym nie ustrzeżono się pewnych nieprawidłowości, bowiem południową przyporę przesunięto nieco od osi owych filarów. Kolejną cechą charakterystyczną, tym razem zapewne zamierzoną, było zwiększenie odległości między filarami międzynawowymi, powiększającej się w kierunku wschodnim, co stworzyło ciekawy efekt perspektywiczny (zastosowany także w katedrze św. Wita). Filary na wysokości około 30 metrów podtrzymywały sklepienia, zapewne o krzyżowo – żebrowej formie.
Stan obecny
Kościół zachował w dużym stopniu do dnia dzisiejszego pierwotną bryłę, jedną z najoryginalniejszych z okresu gotyku na terenie Pragi, ale został znacznie przekształcony w okresie nowożytnym, a co więcej od północy niemal całkowicie jest dziś przysłonięty późniejszą zabudową. Od zachodu zmodyfikowano kruchtę, od wschodu dostawiono płytką apsydę, zmieniono formę zadaszenia korpusu nawowego, a także nadbudowano wieżę południową. Ponadto zmieniony został kształt okien korpusu nawowego i okien przyziemia wieży, wstawione zostały też barokowe portale. Oryginalny portal z XIV wieku zachował się po stronie południowej, ale jest dziś zamurowany. W obu wieżach widoczne są natomiast liczne gotyckie okna z trójlistnymi zamknięciami. Z pierwotnej kruchty zachodniej przetrwał jedynie fragment ościeża arkady. Wnętrze kościoła uległo gruntownej barokizacji.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Foltýn D., Sommer P., Vlček P., Encyklopedie českých klášterů, Praha 1998.
Kalina P., Koťátko J., Praha 1310-1419. Kapitoly o vrcholné gotice, Praha 2004.
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.