Historia
W 1362 roku do Nowego Miasta praskiego przeniesiona została z Sadská kapituła kolegiacka, dla której rozpoczęto wówczas z fundacji króla i cesarza Karola IV budowę kościoła św. Apolinarego. W pierwszym etapie, trwającym do około 1376 roku, wzniesiony został korpus nawowy. Następnie rozpoczęto prace nad wieżą i prezbiterium, które ostatecznie ukończono do 1390 roku.
W 1419 roku, u progu wojen husyckich, kapituła opuściła kościół, za wyjątkiem ostatniego kanonika Petra z Kroměříža, który wstąpił do husytów, co być może było jednym z powodów, dla których kościół nie został zniszczony w trakcie długotrwałego konfliktu. W czasie późniejszego oblężenia Vyšehradu kościół służył utrakwistom (umiarkowanemu odłamowi husytów). Sama kapituła choć nie została rozwiązana, to w trakcie wojen tak zubożała, że faktycznie zanikła i musiała być wspierana kanonikami z katedry św Wita. Jej dziekan, Václav Křížanovský, w 1467 roku przywrócił nad kościołem św. Apolinarego władzę katolicką, choć w 1472 i 1493 roku król Władysław Jagiellończyk na dziekanów ustanawiał utrakwistów: Václava z Vrbna i Pavla Žateckiego. W 1503 król potwierdził połączenie kapituły św. Wita i św. Apolinarego.
W 1670 roku kościół uszkodziła silna wichura, która powybijała szyby w oknach i strąciła wieżyczkę na kalenicy dachu. Kościół został wyremontowany w następnym roku, ale już w stylistyce barokowej. Dalsze zmiany spowodowane były spustoszeniem wnętrza budowli przez protestantów w 1689 roku oraz budową sąsiedniego domu w 1747 roku. W 1757 roku kościół zajęły wojska pruskie i utworzyły w nim tymczasowy warsztat zbrojeniowy. W czasie walk średniowieczną budowlę uszkodzono, co wymusiło następne remonty. Nowożytne zmiany usunięte zostały w latach 1893 – 1898, w trakcie renowacji prowadzonej przez słynnego architekta Josefa Mockera.
Architektura
Kościół utworzono w południowej części Nowego Miasta praskiego, na wzniesieniu o stromych stokach po stronie południowej, opadających do doliny strumienia Botič. Składał się z mocno wydłużonego korpusu o pojedynczej nawie, nieco węższego i niższego od niej prezbiterium, po wschodniej stronie zamkniętego wielobocznie, oraz kwadratowej w planie wieży dostawionej od południa do skrajnego zachodniego przęsła korpusu. Na wysokości najwyższej kondygnacji wieża z czworoboku przechodziła w ośmiobok. Całość budowli poza wieżą opięto od zewnątrz przyporami, w narożnikach korpusu usytuowanymi ukośnie, oraz posadowiono na cokole.
Korpus nawowy otrzymał długość pięciu przęseł, przykrytych sklepieniem krzyżowo – żebrowym i oświetlanych dużymi, ostrołucznymi oknami, które przebito symetrycznie między przyporami. Ławy parapetowe otworów okiennych znalazły się na wysokości dzielącego horyzontalnie cały kościół gzymsu kapnikowego. Wypełnione były maswerkami, przypuszczalnie trójdzielnymi. Wewnątrz gruszkowe w przekroju diagonalne i jarzmowe żebra wsparto na wysoko zawieszonych konsolach (mniej więcej w połowie wysokości okien), zdobionych maswerkowymi motywami z trójliśćmi. Wyjątkiem były konsole w narożnikach o formach stożkowych, wszystkie natomiast założono na profilowanych zakończeniach sklepiennych łuków.
Okna prezbiterium utworzono podobnie jak w korpusie, tuż nad gzymsem i po jednym między dwoma przyporami, ale były węższe, więc ich maswerki były zapewne dwudzielne. Wewnątrz u podstawy okien prezbiterialnych także zastosowano gzyms, co odróżniało je od okien w nawie, przebitych przez gładkie elewacje wewnętrzne. Prezbiterium podzielono na dwa przęsła prostokątne w części zachodniej, przykryte sklepieniem krzyżowo – żebrowym, natomiast wschodnie wieloboczne zamknięcie zwieńczono sklepieniem sześciodzielnym. Wszystkie żebra spięto talerzowymi zwornikami i opuszczono wiązkami na rzeźbione kapitele obłych służek, opartych na wspomnianym podokiennym gzymsie. Głowice udekorowano motywami roślinnymi i półfigurami aniołów, mającymi zapewne symbolizować strefę niebiańską.
Stan obecny
Kościół zachował pierwotny układ i bryłę, ale został poddany silnej, choć eleganckiej i prowadzonej z wyczuciem regotyzacji z drugiej połowy XIX wieku. Z tego okresu pochodzą maswerki okienne nawy i prezbiterium, portal północny (boczny), zachodni szczyt korpusu, cała więźba dachowa oraz empora zachodnia wzniesiona na miejscu gotyckiej. Po południowej stronie prezbiterium wybudowano zakrystię, połączoną z kościołem nowym portalem. We wnętrzu odkryto oryginalne XIV-wieczne polichromie i prawdopodobnie oryginalną polichromię żeber i zworników sklepiennych.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Čadil M., Kostely Prahy 2, Praha 2016.
Kalina P., Koťátko J., Praha 1310-1419. Kapitoly o vrcholné gotice, Praha 2004.
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Mencl V., Česká architektura doby lucemburské, Praha 1948.