Historia
Kościół św. Michała po raz pierwszy wspomniany został w źródłach pisanych w dokumencie z 1115 roku (prawdopodobnie falsyfikacie z początku XIII wieku). Książę Władysław I podarował wówczas benedyktynom kladrubskim ziemię po południowej stronie Pragi, na której zakonnicy założyli później wieś Opatovice. Przed połową XIV wieku wieś włączona została w obręb Nowego Miasta praskiego, dla którego kościół św. Michała stał się jedną ze świątyń parafialnych. Funkcjonował przy nim cmentarz, szkoła i dom wikariusza. Jako dziesięcinę parafia płaciła 12 groszy, co odpowiadało skromnym wymiarom ówczesnej budowli i jej nie najlepszej sytuacji finansowej.
W 1369 roku rozpoczęto rozbiórkę romańskiego kościoła św. Michała, celem wybudowania na jego miejscu większej konstrukcji gotyckiej, która bardziej odpowiadałaby rosnącej ludności Nowego Miasta praskiego. Około 1387 roku przesklepiono nawę północną, w 1391 roku wspomniano o ołtarzu św. Piotra i Pawła, zapewne umieszczonym w bocznej części kościoła, zaś w 1399 roku odnotowano pobliską szkołę parafialną. Prawdopodbnie na początku XV wieku dobudowano nawę południową, którą wraz z nawą główną przesklepiono dopiero w pierwszych latach XVI wieku.
W XV wieku zarządzanie kościoła przejęła społeczność kalikstyńska. W ręce katolików powrócił on w 1621 roku, w ramach forsowanej przez Habsburgów kontrreformacji. Utracił wówczas funkcję parafialną i podporządkowany został nieodległemu kościołowi św. Wojciecha. W 1717 roku został uszkodzony na skutek pożaru, po którym odbudowę przeprowadzono w stylistyce barokowej. Jej zwieńczeniem było zbarokizowanie wieży w latach 20-tych XVIII wieku. W 1787 roku na skutek reform józefińskich katolicka świątynia została zlikwidowana, zaś w 1791 roku budynek trafił w ręce protestantów. Pod koniec XIX wieku i na początku XX stulecia prowadzono przy nim konieczne prace remontowe wraz z częściową regotyzacją.
Architektura
Gotycki kościół św. Michała w Jirchářích zaczęto budować w chwili, gdy wyznaczony był już przebieg parcel Nowego Miasta praskiego, dlatego uzyskał on w planie niesymetryczny układ. Powstał jako trójnawowa pseudobazylika, z nawą główną wyższą od naw bocznych, ale bez własnego oświetlenia. Po stronie wschodniej umieszczono czworoboczne prezbiterium, nietypowo zamknięte prostą ścianą umieszczoną pod skosem. Wschodnie zamknięcia naw bocznych również zakończono ścianami prostymi. Ich skrajne przęsła, w których mogły się znajdować kaplice, oflankowały zachodnią część prezbiterium. Ponadto od północy do prezbiterium dostawiono zakrystię, ze ścianami północną i wschodnią umieszczonymi pod skosem w celu dostosowania do przebiegu sąsiednich ulic. Po stronie zachodniej nawę główną poprzedzono niewielką czworoboczną wieżą.
Wejście do kościoła wiodło w średniowieczu głównym portalem północnym oraz niewielkim portalem ostrołucznym umieszczonym w nawie południowej. Nad portalem północnym znajdowało się połączone z nim nietypowe duże okno czworoboczne, podzielone siedmiodzielnym maswerkiem operującym motywami trójliści (być może była to zredukowana wersja okazalszego podobnego okna nad portalem kościoła św. Michała na Starym Mieście). Pozostałe okna miały w większości formy ostrołuczne, między innymi prezbiterium od wschodu oświetlono parą dużych okien o obustronnych rozglifieniach i ostrołukowych zamknięciach (układ podobny do staromiejskiego kościoła św. Marcina w Murze). Nawę południową od wschodu dla odmiany doświetlono oknem o czworobocznym obramieniu, podzielonym na dwa maswerkowe prześwity z trójliśćmi.
Wewnątrz dwuprzęsłowa nawa główna pierwotnie przykryta była płaskim drewnianym stropem, co w XIV-wiecznej Pradze było rozwiązaniem rzadko spotykanym, jedynie stosowanym sporadycznie w mniejszych budowlach sakralnych. W trapezoidalnym prezbiterium zastosowano asymetryczne sklepienie trójpodporowe, z żebrami o przekroju gruszkowym wtopionymi w ściany bez pośrednictwa konsol. Nad nawą północną założono sklepienie krzyżowo – żebrowe, z profilowaniem żeber podobnym do zastosowanego w prezbiterium. Sklepienia krzyżowo – żebrowe umieszczono też nad nawą główną i południową w pierwszej ćwierci XVI wieku.
Stan obecny
Kościół został znacząco przekształcony w okresie nowożytnym, choć w dużej części zachował pierwotny układ z XIV wieku. Oryginalne okna zachowały się w elewacji wschodniej prezbiterium i nawy bocznej. W ścianie północnej obejrzeć można jedno okno ostrołuczne i duże czworoboczne okno gotyckie, dziś już bez pełnego maswerku, osadzone nad portalem z czasu XX-wiecznej regotyzacji. Nawy korpusu są obecnie podzielone barokowymi arkadami, w których być może zachowały się XIV-wieczne mury. Sklepienie nawy północnej nad dwoma przęsłami pochodzi z okresu regotyzacji lub jest pierwotne. Nad prezbiterium przetrwało ciekawe gotyckie sklepienie trójpodporowe. W ścianie zachodniej korpusu widoczny jest zamurowany gotycki portal do wieży.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Dragoun Z., Praha 885-1310. Kapitoly o románské a raně gotické architektuře, Praha 2002.
Kalina P., Koťátko J., Praha 1310-1419. Kapitoly o vrcholné gotice, Praha 2004.
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.