Historia
Budowa pierwotnego kościoła farnego Opavy, zapewne romańskiego, miała związek z działalnością w mieście zakonu krzyżackiego w pierwszych latach XIII wieku. Dokument króla Wacława I z 1237 roku poświadczył, iż zakonnicy dzierżyli wówczas prawo patronatu nad miejscową farą, zbudowana została więc ona między 1204 a 1237 rokiem. W okresie wczesnego gotyku, przypuszczalnie pod koniec XIII wieku, romańska budowla została powiększona o wieżę południowo – zachodnią, a niedługo później, około początku XIV stulecia, o drugą wieżę północno – zachodnią. Jej fundatorem mogła być rada miejska, konkurująca z zakonem krzyżackim o wpływy w mieście.
Około trzeciej ćwierci XIV wieku rozwijające się prężnie miasto przystąpiło do gruntownej przebudowy kościoła i jego powiększenia. Postanowiono wówczas wznieść nowe prezbiterium i korpus nawowy, dostawiony do starszych wież. Data ukończenie prac budowlanych nie jest znana, wiadomo jedynie, iż między 1368 a 1375 rokiem fundowane były ołtarze, budowa przynajmniej części prezbiterialnej musiała być już więc zaawansowana lub ukończona. Pod koniec XIV wieku dobudowana została kruchta, a jeszcze przed wybuchem wojen husyckich kaplica Panny Marii. W drugiej połowie XV wieku rada miejska ufundowała na północ od prezbiterium przedsionek, będący jednocześnie uroczystym wejściem do kościoła dla jej członków, zaś po 1540 roku podwyższono wieżę południową o kondygnację ośmioboczną i wysoką iglicę. W tymże roku rada miejska uzyskała od zakonu krzyżackiego prawo patronatu nad farą.
W drugiej połowie XVI wieku wnętrze fary zaczęto przekształcać zgodnie z nową stylistyką renesansową (malowidła, nagrobki, okładziny, wyposażenie). Zmiany te częściowo przepadły na skutek wielkiego pożaru Opavy z 1689 roku, w trakcie którego wnętrze kościoła zostało wypalone. Po kolejnym pożarze z 1758 roku wnętrze prezbiterium i korpusu nawowego całkowicie przebudowano w stylistyce barokowej, Następnie w ostatnich latach XVIII stulecia kontynuowano przekształcenia w duchu klasycystycznym, kiedy to między innymi dostawiono półkolistą kaplicę północną. Pod koniec XIX wieku powstał plan radykalnej przebudowy i regotyzacji kościoła, jednak projekt architekta Hauberissera ostatecznie nie został przeprowadzony z powodu braku funduszy.
Architektura
Kościół usytuowano w zachodniej części otoczonego murami miejskimi miasta, w południowo – zachodniej partii wydłużonego rynku miejskiego. Od czasu gotyckiej przebudowy z drugiej połowy XIV wieku była to okazała budowla trójnawowa, wzniesiona z cegły układanej w wątku polskim i kamienia wykorzystanego przy detalach architektonicznych. Korpus nawowy sąsiadował z mocno wydłużonym prezbiterium zamkniętym na wschodzie wielobocznie (pięć boków ośmioboku), oraz z fasadą zachodnią o dwóch czworobocznych wieżach: wczesnogotyckiej południowej i nieco młodszej z początku XIV wieku, północnej. Ponadto w kolejnych latach średniowiecza bryłę kościoła uzupełniono licznymi aneksami: kruchtą zachodnią, kruchtą południową, kaplicami południowymi przy korpusie, kaplicą św. Anny z małym przedsionkiem przy południowej ścianie prezbiterium, zakrystią i kaplicą (pierwotnie kruchtą) po północnej stronie prezbiterium.
Korpus nawowy opięty został od zewnątrz przyporami, pomiędzy którymi przebito wysokie, ostrołuczne okna, a wewnątrz podzielony na cztery przęsła prostokątne w nawie głównej i po cztery odpowiadające im przęsła zbliżone do kwadratów w nawach bocznych. Dodatkowe przęsło znalazło się między wieżami, przy czym dobudowanie korpusu do wież poskutkowało nieprawidłowościami i brakiem symetrii między starszą a nowszą częścią budowli. Boki wież na północy i południu uzyskały wyraźne uskoki w stosunku do korpusu nawowego, a przestrzeń międzywieżowa była znacznie węższa niż utworzona późnej nawa główna. Połączenie nawy głównej i prezbiterium było już łatwiejsze, przez co po bokach ostrołucznej arkady tęczy zachowano identyczne wymiary.
Prezbiterium otrzymało bardzo wydłużoną formę, bardziej charakterystyczną dla kościołów klasztornych zakonów mendykanckich niż dla kościołów farnych. Uzyskało trzy przęsła pierwotnie przykryte sklepieniem krzyżowo – żebrowym, oraz wschodni wielobok zamknięcia, zapewne przykryty sklepieniem sześciodzielnym. Od strony zewnętrznej wysokie mury, sięgające tego samego poziomu co nawa główna korpusu, wzmocniono przyporami, w tym dwoma dostawionymi wtórnie wielkimi przyporami z podstawami oddalonymi o parę metrów od murów obwodowych. Dwoma ukośnie położonymi przyporami opięta została także zakrystia, połączona z prezbiterium za pomocą ostrołucznego portalu. Jej wnętrze podzielono na dwa prostokątne przęsła sklepienia krzyżowo – żebrowego. Położona w pobliżu kaplica, umieszczona w kącie między nawą północną a prezbiterium, pierwotnie planowana była jako kruchta, otwarta na północ dwoma a na wschód jedną arkadą. Jej wnętrze przykryto dwoma parami przęseł sklepień krzyżowych z żebrami wyrastającymi ze ścian, a pośrodku zbiegającymi się do kolistego w przekroju filara. Po przeciwnej stronie chóru kaplica św. Anny przykryta została sklepieniem tworzącym sieć gruszkowo profilowanych żeber. Kaplice południowe przy korpusie zwieńczono sklepieniami trójpodporowymi.
Główne wejście do kościoła umieszczone zostało na osi fasady zachodniej, pomimo, iż nie było skierowane w stronę rynku. Utworzono tam wysoki, bogato profilowany portal o ostrołucznej archiwolcie, z licznymi wałkami i wklęskami nie naruszonymi kapitelami lub konsolami. Ościeże osadzono na cokolikach z wyżłobionymi bokami. Nad portalem przebito duże okno wypełnione wielodzielnym maswerkiem, wyżej dwa otwory szczelinowe i ozdobny, trójkątny szczyt rozczłonkowany piramidalnie umieszczonymi ostrołucznymi blendami. Od końca XIV wieku główny portal wejściowy ochraniała kruchta przykryta czteroramiennym sklepieniem gwiaździstym, z żebrami wybiegającymi z zaostrzonych konsol i spiętymi drobnymi zwornikami o kształtach rozet.
Stan obecny
Kościół Wniebowzięcia NMP jest dziś nadal jedną z najwyższych budowli Opavy, dominantą rynku i jednym z najważniejszych średniowiecznych zabytków miasta, ukazującym typowe cechy śląskiego gotyku ceglanego. Niestety średniowieczna bryła doznała licznych zniekształceń nowożytnych. Większość dużych, ostrołucznych okien została albo zamurowana albo przekształcona, w okno zachodnie nawy głównej wstawiono neogotycki maswerk, do prezbiterium dostawiono okazałą przyporę, a wieżę południowo – zachodnią podwyższono i przykryto klasycystycznym hełmem. Pomimo tego ostatniego to właśnie wieże zachowały najwięcej oryginalnych elementów: wąskie otwory szczelinowe, duże okna z maswerkami w wieży północnej, czy portal z tympanonem w wieży południowej. Pierwotne są także blendy na szczycie fasady, portal zachodni oraz mieszcząca go kruchta wraz ze sklepieniem. Wnętrze korpusu nawowego i prezbiterium kościoła uległo gruntownej, nowożytnej przebudowie, ale zachowały się sklepienia w zakrystii, kaplicy św. Anny, kaplicach południowych czy dawnej kruchcie północnej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Strona internetowa opava-city.cz, Konkatedrála Nanebevzetí Panny Marie.