Olbramovice – kościół św Jakuba Starszego

Historia

   Wieś Olbramovice w pobliżu Moravskiego Krumlova powstała prawdopodobnie w pierwszej połowie XIII wieku, na terenach objętych wówczas niemieckim osadnictwem. W źródłach pisanych osada pojawiła się po raz pierwszy w 1253 roku, jako odrębny majątek, od pierwszej połowy XIV wieku należący do kapituły wyszehradzkiej. Przypuszczalnie w tym okresie w osadzie zbudowano wczesnogotycki kościół, od 1321 roku znajdujący się pod patronatem nowych właścicieli, panów z Lipy. W 1436 roku Olbramovice, już jako niewielkie miasto, nabyte zostały przez rodzinę Kukviców, natomiast od 1493 roku należały do miasta Brna. Zapewne właściciele ci wraz z mieszczanami związani byli z późnogotycką przebudową kościoła św. Jakuba. Na decyzję o podjęciu rozbudowy wpływ mogły mieć zniszczenia z okresu wojen husyckich lub późniejszych wojen czesko-węgierskich. Przebudowę prawdopodobnie ukończono dopiero w drugiej dekadzie XVI wieku.
   Pierwsze nowożytne przekształcenia kościoła, związane z wprowadzaniem elementów renesansowych, miały miejsce w drugiej połowie XVI wieku, kiedy to między innymi podwyższono wieżę i ujęto ją balustradą. W 1642 roku kościół miał zostać ponownie konsekrowany, co zapewne łączyło się z zakończeniem kolejnego etapu nowożytnych, tym razem barokowych prac budowlanych. W latach 60-tych XIX wieku przebudowano wnętrze kościoła i jego zewnętrzne elewacje. Niedługo później, w czasie prac remontowych, odkryto we wnętrzu gotyckie polichromie. Kolejne prace naprawcze potrzebne były po uderzeniu pioruna w wieżę w 1895 roku. Naprawy prowadzono też w 1936 roku oraz pod koniec XX wieku.

Architektura

   Kościół u schyłku średniowiecza posiadał stosunkowo rozbudowany układ przestrzenny, prawdopodobnie będący wynikiem długiego i skomplikowanego procesu budowlanego. Początkowo mógł być prostą wczesnogotycką budowlą jednonawową z węższym i krótkim, czworobocznym prezbiterium po stronie wschodniej. W okresie późnego gotyku składał się już z dwunawowego i trójprzęsłowego korpusu na planie prostokąta, połączonego od wschodu z długim, wielobocznie zamkniętym prezbiterium, a na zachodzie z czworoboczną wieżą na osi. Ponadto przy północnej ścianie prezbiterium umieszczona została dwuprzęsłowa, piętrowa zakrystia z wieloboczną wieżyczką schodową przy ścianie wschodniej, nietypowo nie wciśniętą w kąt, ale zbudowaną mniej więcej pośrodku elewacji zakrystii. Południowe wejście poprzedzone zostało kruchtą.
   Od strony zewnętrznej mury korpusu, zakrystii i wieżyczki schodowej ujęte zostały cokołem. Ponadto prezbiterium z dwóch stron wzmocniono niskimi, uskokowymi przyporami, między którymi przepruto ostrołuczne, stosunkowo wąskie okna. Przyporami wzmocniony został także od północy korpus nawowy, ale nie umieszczono ich na osi filarów międzynawowych. Nad osiowym oknem wschodnim prezbiterium osadzono dwie profilowane konsole dźwigające niewielkie dzwony. Obie nawy oświetlały okna o podobnych formach jak w prezbiterium, być może pierwotnie wypełnione maswerkami. Wejście umieszczono od południa, w ostrołucznym portalu ze sfazowanym i profilowanym rowkiem ościeżem. Kolejny portal wiódł do naw od zachodu, poprzez przyziemie wieży.
   We wnętrzu prezbiterium założono sklepienie krzyżowo – żebrowe o dwóch przęsłach z żebrami klinowymi, obustronnie żłobionymi, osadzonymi na późnogotyckich konsolach i spiętymi okrągłymi zwornikami. W ścianie południowej prezbiterium jeszcze w okresie wczesnogotyckim umieszczono trójdzielne sedilia, z typowymi dla tego okresu sercowatymi wyprowadzeniami profilowania. Na korpus nawowy prezbiterium otwarto arkadą tęczy z ostrołuczną archiwoltą. Obie nawy zwieńczone zostały sklepieniem krzyżowo – żebrowym, opartym na parze wielobocznych filarów oraz na wspornikach zdobionych maszkaronami i tarczami herbowymi. Również przyziemie zakrystii przykryte zostało sklepieniem krzyżowo – żebrowym.

Stan obecny

   Kościół posiada dziś w dużej części bryłę i układ przestrzenny uzyskane w czasach późnogotyckich prac budowlanych, częściowo zniekształcone nowożytnymi modernizacjami. Z końca XIII wieku zachowała się część murów prezbiterium wraz z wczesnogotyckimi sediliami oraz fragment korpusu nawowego w narożniku południowo – wschodnim. Z XV wieku pochodzi pozostała część korpusu nawowego, prawdopodobnie wieloboczne zamknięcie prezbiterium, zakrystia, południowa kruchta oraz wieża. Ta ostatnia utrzymana jest dziś w stylistyce renesansowej, a ponadto przysłonięta od południa i zachodu nowożytnymi aneksami. Po południowej stronie kościoła zobaczyć można późnogotycką latarnię umarłych z 1518 roku. Druga gotycka latarnia znajduje się w północno – zachodnim krańcu osady, pomiędzy drogą nr 396 a ulicą wychodzącą z placu rynkowego. Obie należą do cennych przykładów średniowiecznej tak zwanej małej architektury.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Umělecké památky Moravy a Slezska O/P, red. B.Samek, K.Dolejší, t. III, Praha 2021.
Vácha Z., Dodatky k soupisu pozdně gotických božích muk na jižní Moravě, „Průzkumy památek XXX”, 1/2023.