Historia
Poprzednikiem Novégo Města była położona po stronie zachodniej osada Krčín i niewielki zamek, które w 1483 roku Aleš Vřešťovský z Rýzmburka sprzedał Janowi Černčickiemu z Kácova, członkowi starego szlacheckiego rodu. Częścią wzrostu jego majątkowego i społecznego statusu było także założenie nowego miasta nad wysokimi brzegami Metují. By tego dokonać wystarał się on w 1497 roku o zamianę lennych dóbr krčínskich w alodium, a więc we własność wolną od zobowiązań i ciężarów feudalnych. Miasto oficjalnie ufundowano w 1501 roku, a dwa lata później Jan nadał mu prawo miejskie. Nie wspomniano w nim co prawda o budowie murów obronnych, ale zaznaczono początkowe wsparcie mieszczan, zapewne związane z wystawianiem przez nich obwarowań.
Pierwszy kataklizm spadł na Nové Město już w 1526 roku, kiedy to miasto zniszczył pożar. Jego fundator obiecał pomagać mieszczanom w odbudowie, ale już w kolejnym roku sprzedał całe miejscowe dobra Vojtěchowi z Pernštejna, a sam przeniósł się na Morawy do Kunštátu. Nowy właściciel hojnie wspomógł mieszczan w ramach utworzenia idealnego wczesnorenesansowego już ośrodka miejskiego. W 1548 roku Jan z Pernštejna sprzedał miasto styryjskiemu szlachcicowi Wolfowi ze Stubenbergu, który w 1551 roku potwierdził przywilej miejski Novégo Města. W czasach Stubenbergów obwarowania zostały przebudowane, zwłaszcza zmodernizowano na nowożytny fragment fortyfikacji po najbardziej zagrożonej stronie północno – zachodniej. Usypano tam masywny wał ziemny, wzniesiono podłużny bastion i prawdopodobnie też przekształcono bramy miejskie.
Architektura
Nové Město nad Metují założono na skalistym, wysokim cyplu, wciśniętym w głębokie zakole rzeki Metují, która opływała podstawy skarp od południa, wschodu i północy. Jedyny dogodny dojazd wiódł od północnego – zachodu, od strony Krčína. Lokalizacja ta dawała bardzo dobre warunki obronne, ale niewiele przestrzeni (około 4 ha), tak więc wewnątrz obwodu obwarowań znalazł się jedynie prostokątny rynek, kościół Najświętszej Trójcy po stronie południowo – wschodniej oraz po jednej pierzei kamienic mieszczańskich z każdej strony. Wszystkie zabudowania oddzielono od muru miejskiego uliczką podmurną pozwalającą na szybką komunikację w razie zagrożenia. W zachodniej części miasta jego narożnik zajęła zamkowa siedziba właścicieli Novégo Města. Pod koniec średniowiecza była ona zapewne niewielka, z dwoma wieżami w narożach skierowanymi w stronę rynku i przekopem oddzielającym od miasta.
Ze względu na usytuowanie miasta ku jego obronie służyła tylko jedna linia muru obronnego, poprowadzona wzdłuż krawędzi skarp cypla. Za wyjątkiem szyi cypla po stronie północno – zachodniej nie było też potrzeby utworzenia przekopu ani drugiego muru parchamu. Sucha fosa z pewnością została przekopana we wspomnianym miejscu połączenia cypla z resztą terenu, niestety jednak ewentualne dodatkowe średniowieczne zabezpieczenia tej strony nie są znane.
Mur miejski miał około 1,8-1,9 metra grubości i nie posiadał otworów strzeleckich poniżej chodnika straży. Wzmocniono go już w chwili budowy sześcioma cylindrycznymi i półkolistymi czy też podkowiastymi basztami, rozmieszczonymi w dość dużych odstępach. Na południu kurtyny miały około 60 metrów długości, a od wschodu i północy były nawet dłuższe. Baszty były otwarte od strony miasta za wyjątkiem drobnej baszty po południowo – wschodniej stronie bramy Krajskiej. Grubość murów baszt odpowiadała grubości kurtyn, wysokość zaś była minimalnie jednopiętrowa. Tylko trzy z nich w przyziemu przebite zostały trzema radialnie rozmieszczonymi, szczelinowymi otworami strzeleckimi, z których wszystkie rozglifiono do wnętrza i przesklepiono wnęki. Baszty położone tuż nad skarpami nie otrzymały strzelnic w najniższych kondygnacjach, a jedna otrzymała otwór strzelecki zaślepiony kurtyną, co zapewne było wynikiem złego rozplanowania prac murarskich.
Niewielkiemu miastu wystarczały tylko dwie bramy. Po stronie północnej znajdowała się brama Krajska (Hradecka) natomiast na południowym – wschodzie brama Horska, do której prowadziła stroma droga zboczem cypla. Ta druga umieszczona była w minimalnie jednopiętrowej, czworobocznej wieży bramnej z przejazdem w przyziemiu, usytuowanej pod skosem w stosunku do linii muru. Była ona zamykana mostem zwodzonym, który mógł funkcjonować ze względu na nachylenie terenu przedpola. Od strony miasta ostrołuczny portal osadzono w głębokiej wnęce w której operowały wrota.
Brama Krajska także była czworobocznym w planie budynkiem bramnym zamykanym zwodzonym mostem, dodatkowo flankowanym położoną zaraz obok cylindryczną wieżą czy też basztą o średnicy 8 metrów i grubości murów 2 metry. Jej okrągłe wnętrze dzieliło się na pięć niskich kondygnacji, z których dwie najniższe były nieoświetlone i przesklepione (być może na późniejszym etapie). Dopiero na drugim piętrze umieszczono dwie wąskie szczeliny o wysokościach 63 cm oraz ostrołuczny portal ze sfazowanym ościeżem. Jeden z otworów skierowany był ku zachodowi (flankował bliskie przedpole kurtyny) drugi zaś ku ulicy wiodącej na rynek. Umieszczony na wysokości 10 metrów portal prowadził na południe, więc zapewne na ganek w koronie muru i do pobliskiego budynku bramnego. Na trzecim piętrze we wnękach dla stojących strzelców przebito otwory strzeleckie mierzące ku bramie i przed mury miejskie, podobnie jak poniżej. Czwarte piętro ochraniały cztery radialnie rozmieszczone szczeliny o szerokości 40-50 cm, również utworzone z wnękami dla stojących strzelców.
Stan obecny
Miasto zachowało obwód muru miejskiego prawie na całym obwodzie, choć jest on dziś mocno obniżony a od strony północno – zachodniej został przebudowany w okresie renesansu. W linii muru przetrwało wszystkich sześć baszt z czego w najlepszym stanie widoczna jest baszta południowa (w okresie nowożytnym zamknięta od strony tylnej). Pośród zabudowań ukryta jest drobna baszta cylindryczna na północnym odcinku obwodu, obecnie zwieńczona nowożytną nadbudową, pozostałe zaś zachowały się na poziomie maksymalnie dwóch kondygnacji. Bramy miejskie zostały rozebrane w 1874 roku (Krajska) i 1905 roku (Horska), pozostawiono jedynie basztę przybramną koło bramy Krajskiej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Razím V., Středověká opevnění českých měst. Katalog Čechy, Praha 2020.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. II, Praha 1978.