Historia
Kościół farny miasta Nové Hrady odnotowany został w źródłach pisanych po raz pierwszy w 1284 roku. Budowla ta w 1423 roku została spustoszona przez wojska husyckie, a w 1467 roku przez spaliła się wraz z większością miasta w trakcie walk zwolenników Jerzego z Podiebradów z przeciwnikami husyckiego króla, gdy Nové Hrady zostały zdobyte przez najemników Zdenka Konopišťskiego z Šternberka.
Na przełomie XV i XVI wieku kościół poddano gruntownej, późnogotyckiej przebudowie. Choć główne prace budowlane przebiegły stosunkowo sprawnie i szybko, to nawę świątyni podsklepiono dopiero w 1590 roku, już w stylistyce gotycko – renesansowej. Zakładanie sklepień zlecono wówczas Włochowi, Vicenzo Vogarelliemu. Już w 1607 roku potrzebne były pierwsze prace remontowe, gdyż w wieżę kościelną uderzył piorun. Została ona wówczas podwyższona w stylistyce renesansowej.
W 1620 roku Ferdinand Buquoy, wnuk twórcy wielkiej południowo czeskiej domeny, ufundował przy kościele farnym konwent serwitów, pomimo, iż prawa patronackie mieli do niego cystersi z opactwa Vyšší Brod (w ramach rekompensaty otrzymali farę w Malšínie). W 1642 roku do kościoła dostawiono nowożytne oratorium, zastąpione kolejnym w 1682 roku. Ostatnie większe zmiany architektoniczne kościoła miały miejsce w 1726 roku, kiedy to wymieniono jego więźbę dachową. Wnętrze kościoła poddawane było renowacji w 1864 roku.
Architektura
Kościół usytuowano we wschodniej części miasta, pomiędzy rynkiem a murami obronnymi, z którymi świątynia jednak bezpośrednio nie sąsiadowała. U schyłku średniowiecza była to budowla jednonawowa, z korpusem na planie prostokąta, z nieco węższym prezbiterium, po stronie wschodniej zakończonym wielobocznie (pięć ścian ośmioboku). Prezbiterium nie zostało umieszczone symetrycznie na osi nawy, nastąpiło niewielkie przesunięcie ku południowi. Od północy sąsiadowała z nim zakrystia wraz ze spiralną klatką schodową wciśniętą między jej mur a przyporę. Dominantą kościoła została czworoboczna, pierwotnie trzypiętrowa wieża, wtopiona w południowo – zachodni narożnik korpusu i wysunięta w niewielkim stopniu przed jego mury od zachodu i południa.
Elewacje kościoła opięte zostały od zewnątrz przyporami, pozbawiona była ich jedynie zakrystia oraz masywna wieża. Horyzontalnego podziału elewacji korpusu dokonano za pomocą gzymsu podokiennego, załamanego nad zachodnim portalem i połączonego z gzymsem wieży. Wyższe kondygnacje wieży także rozdzielono dwoma gzymsami, przy czym jeden z nich rozdzielił szczyt korpusu nawowego od pozostałej części fasady zachodniej. Na elewacjach prezbiterium nie umieszczono gzymsów kordonowych, jedynie mury posadowiono na sfazowanym cokole, również obiegającym wieżę i korpus.
Oświetlenie kościoła zapewniały duże, ostrołuczne okna, przebite z każdej strony za wyjątkiem ścian północnych. Było to zgodne ze średniowieczną tradycją budowlaną, ale niecodzienne już pod koniec XV wieku, zwłaszcza w dużych kościołach farnych. Okna ostrołuczne wypełniono dwu i trójdzielnymi maswerkami. Oprócz nich w wieży i szczycie zachodnim przebito niewielkie okna czworoboczne o różnych wielkościach. Wejście do kościoła umieszczono od zachodu i południa. Obydwa miały formę bogato profilowanych portali siodłowych (dwuramiennych), z przecinającymi się licznymi wałkami. Portal południowy dodatkowo osadzono w płytkiej kruchcie, otwartej na zewnątrz profilowaną, półkolistą arkadą.
Wnętrze niższego, długiego na 16 metrów i szerokiego na 9,1 metrów prezbiterium, przykryto sklepieniem żebrowym tworzącym drobne, sieciowe wzory (od strony konstrukcyjnej w zasadzie utworzono sklepienie kolebkowe z nałożoną siecią żeber). Żebra opuszczono na przyścienne, półwalcowe służki, zgrupowane w wiązki, opuszczone bez pośrednictwa głowic aż do posadzki, gdzie zakończono je cokolikami. Cokoły ozdobiono spiralnie poprowadzonymi wgłębieniami. Prezbiterium od nawy oddzieliła ostrołucznie zamknięta, profilowana arkada tęczy o rozpiętości 6 metrów i wysokości 12,3 metrów. Nawa o wymiarach 20,5 x 12 metrów początkowo była niepodsklepiona. Dopiero pod koniec XVI wieku założono sklepienie kolebkowe na które nałożono żebra tworzące motywy gwiazd czteroramiennych. Oparto je na krótkich służkach o już renesansowych formach.
Stan obecny
Kościół pomimo nowożytnych przekształceń i późnej daty ukończenia budowy zasadniczo posiada formę późnogotycką, zwłaszcza od strony zewnętrznej. Najbardziej widoczną zmianą jest podwyższona o renesansową kondygnację i hełm wieża, przebudowana została także zakrystia, a od wschodu prezbiterium przysłonił budynek barokowej tzw. nowej zakrystii. Warte obejrzenia są zwłaszcza obydwa późnogotyckie portale wejściowe do nawy, przetrwały również maswerki okienne, a wewnątrz arkada tęczy i sklepienia, choć te w nawie osadzone są już na renesansowych służkach, konsolach i kapitelach.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Cechner A., Soupis památek historických a uměleckých v Království českém, ročník 42. Politický okres kaplický, Praha 1921.
Foltýn D., Sommer P., Vlček P., Encyklopedie českých klášterů, Praha 1998.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. II, Praha 1978.