Historia
Bystřice w źródłach pisanych odnotowane zostały w 1188 roku, jako majątek biskupa pasawskiego. Osada od końca XII wieku leżała na terenie podległym władcom austriackim, ale w dobie króla Przemysła Ottokara II została na trwałe włączona do państwa czeskiego. W 1341 roku została określona mianem miasta, kiedy to król Jan Luksemburski udzielił Vilémowi zamek Landštejn, Třeboň, Lomnici, Nové Hrady i właśnie Bystřice („castrum Lantstein et civitatem Wistritz”). W 1381 roku majątek bystřicko – landštejnski przeszedł na Krajířów z Krajku Za nowych właścicieli, pod koniec XIV lub na początku XV wieku, miasto zostało otoczone kamiennymi murami obronnymi, być może wzniesionymi na miejscu starszych obwarowań drewniano – ziemnych.
Pierwszym z Krajířów który posiadał miasto Bystřice w lennie od czeskiego władcy, był królewski ochmistrz Konrád. Jego synowie na przełomie XIV i XV wieku prowadzili walki z panami z Rožmberka i Hradca, ale Bystřice najwyraźniej był dobrze obsadzone garnizonem i zaopatrzone, dzięki czemu nie zostało zdobyte. Do zniszczenia miasta doszło natomiast na początku wojen husyckich, w 1420 roku, podczas ataku wojsk Jana Žižki. Zadecydował o tym fakt, iż Lipolt Krajíř z Krajku był wówczas hejtmanem budějovickim i jednym z czołowych przeciwników husytyzmu. Po zakończeniu konfliktów miasto rozwijało się, między innymi dzięki otrzymaniu w 1486 roku prawa jarmarku, a wcześniej praskiego prawa miejskiego. W okresie tym obwarowania miejskie rozbudowane zostały o zewnętrzny mur parchamu. W okresie późnego gotyku, około 1500 roku, rozbudowywane były o barbakany przedbramia bram miejskich.
Pod władzą Krajířów z Krajku Bystřice pozostawały do 1575 roku, gdy przeszły na ród Lobkoviców. W okresie nowożytnym miasto nawiedzane było licznymi pożarami, pustoszącymi zabudowę w 1607, 1651, 1691 i 1774 roku. W ich trakcie mogły także ulec uszkodzeniom drewniane elementy obwarowań. Pod koniec XVIII stulecia średniowieczne fortyfikacje były już przestarzałe i zaniedbane. W 1825 roku rozebrana została brama Praska, w 1856 roku brama Wiedeńska. Długie odcinki kurtyn murów pozostawiono swemu losowi, jako że nie kolidowały z ruchem miejskim, ani z mało intensywnym rozrostem zabudowy mieszkalnej.
Architektura
Miasto założono na lekkim wywyższeniu terenu u brzegu rzeki Dračice, która płynąc w dolinie chroniła Bystřice od strony wschodniej. Na zachodzie i południu zabudowę ograniczał strumień Bystřicki, ponadto rzeka umożliwiła utworzenie większego zbiornika wodnego na południowym – wschodzie. Nová Bystřice zajmowała obszar wielkości około 5 ha, na rzucie zbliżonym nieco do prostokąta o osi na linii wschód – zachód. Prosty układ tworzył wydłużony plac rynkowy, po stronie wschodniej zamknięty kościołem farnym św. Piotra i Pawła, a na zachodzie sięgającym jednej z bram miejskich. Północno – wschodni narożnik miasta wypełniał wzmiankowany w 1381 roku zamek.
Obwarowania miejskie składały się z kamiennego muru głównego, zewnętrznego muru parchamu, fosy oraz wału ziemnego, przy czym po stronie północnej na części obwodu fosę zastępował, czy też przepływał przez nią strumień, łączący się następnie z rzeką Dračice. Główny mur posiadał około 1,6 metra grubości. W jego koronie poprowadzony był niezadaszony chodnik straży, chroniony przedpiersiem z krenelażem. Merlony posiadały 3,7 metra długości i były rozstawione co 0,7 metra. Pośrodku każdego merlona znajdował się szczelinowy, rozglifiony do wnętrza otwór strzelecki. Obwód muru zapewne nie był wzmocniony żadnymi basztami.
Parcham, a więc teren między głównym a zewnętrznym murem obronnym, posiadał około 5 metrów szerokości. Przypuszczalnie obiegał całe miasto, za wyjątkiem odcinka północno – wschodniego w pobliżu rzeki Dračice i zamku, który mógł mieć własne obwarowania, niezależne od miejskich. Mur parchamu posiadał 0,8 metra grubości. Musiał być niższy od kurtyn wewnętrznych. Co około 5 metrów przepruto w nim szczelinowe, rozglifione do wnętrza strzelnice. Ponadto w południowo – zachodniej części obwodu w linii muru zewnętrznego wzniesiono półkolistą, otwartą od strony międzymurza basteję. Przypuszczalnie kolejne umieszczone były w innych newralgicznych ze względów obronnych miejscach.
Wjazd wewnątrz obwarowań możliwy był dwoma głównymi bramami miejskimi: Praską usytuowaną pośrodku odcinka zachodniego oraz Wiedeńską, umieszczoną po przeciwnej, wschodniej stronie miasta. Od północy i południa komunikację ułatwiały furty. Główne bramy miały formę czworobocznych w planie wież z przejazdami w przyziemiu. Zachodnia brama Praska poprzedzona była przedbramiem, w kolejnym etapie rozbudowy przedłużonym do formy barbakanu, znacznie wysuniętego przed linię ziemnego wału. Fosa obejmowała również barbakan, do którego portalu, umieszczonego pod lekkim skosem, prowadził zwodzony most. Przypuszczalnie ufortyfikowane przedpole posiadała również brama Wiedeńska.
Stan obecny
Do czasów współczesnych zachowały się odcinki murów obronnych, zarówno wewnętrznego, głównego obwodu, jak i zewnętrznego. Po stronie południowej widoczne jest też dawna fosa oraz ziemny wał, na zachodzie relikty barbakanu bramy Praskiej wtopione w nowożytne zabudowania mieszkalne. Najlepiej zachowany odcinek muru obronnego znajduje się w południowo – wschodniej części miasta. Posiada on oryginalny krenelaż z otworami strzeleckimi, ale ukryty jest za ogródkami i współczesną zabudową mieszkalną.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Razím V., Středověká opevnění českých měst. Katalog Čechy, Praha 2020.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. II, Praha 1978.