Historia
W świetle badań archeologicznych gród w Netolicach został założony w X wieku. Piszący w XII wieku kronikarz Kosmas wspomniał o nim w Kronice Czechów pod rokiem 981, niesłusznie jako o jednej z siedzib możnego rodu Sławnikowiców. W rzeczywistości bowiem Netolice od XI wieku, wraz z grodami w Prácheniu, Doudlebach i Chýnovie, stanowiły jeden z ośrodków administracyjnych południowej części wczesnośredniowiecznego państwa Przemyślidów. Rozwój gród zawdzięczał położeniu na ważnym szlaku handlowym pomiędzy Pragą a ziemiami austriackimi, a także zajmowaniu obronnej pozycji nad strumieniem Bezdrevskim,
Gród netolicki pod władzą czeskiej dynastii rządzącej odnotowany został w źródłach pisanych w 1088 roku. Do połowy XIII wieku zarządzany był przez kasztelanów, spośród których pierwszym znanym był Nemoj z 1167 roku, a następnie Oldřich w 1197 roku. Do ich obowiązków należało regularne pobieranie świadczeń na rzecz władców, egzekwowanie obowiązków poddanych, organizowanie obrony oraz rozstrzyganie sporów prawnych.
Dochody z Netolic pierwotnie należały do książąt czeskich, następnie od XII wieku także do kapituły wyszehradzkiej. W 1253 roku król Przemysł Ottokar II i kasztelan Jaroslav ustanowili przywileje tejże kapituły w Netolicach, ale już około 1256 roku Netolice przeszły pod zarząd opactwa cysterskiego w Zlatéj Koruně. Wtedy też obwarowania grodowe utraciły na znaczeniu, choć wciąż funkcjonowała podgrodowa osada, a dawny kościół grodowy św. Jana wraz z sąsiednim cmentarzem pełnił funkcje sakralne do drugiej połowy XVIII stulecia.
Architektura
Gród usytuowano na wzniesieniu w łagodnym zakolu Bezdrevskiego strumienia, który otaczał założenie od północy, zachodu i częściowo południa, przy czym po stronie zachodniej stoki opadały ku strumieniowi najbardziej stromymi i skalistymi spadkami. Obwałowania zamykały obszar o powierzchni 0,4-0,5 hektara. Ta główna część grodu od północnego – wschodu i południowego wschodu sąsiadowała z dwoma podgrodziami, natomiast na przeciwnym brzegu strumienia rozlokowana była otwarta osada. Podgrodzie południowo – wschodnie było mocno wydłużone w planie, północno – wschodnie rozmiarem tylko w niewielkim stopniu przewyższało główną część grodu. Brama na majdan grodu znajdował się po stronie północnej, zwrócona w stronę strumienia i podgrodowej osady. Prawdopodobnie po stronie południowej funkcjonowała druga brama, wiodąca na większe z dwóch podgrodzi. Masywny wał po stronie wschodniej wskazywałby, iż nie było bezpośredniego połączenia głównej części grodu z podgrodziem północno – wschodnim.
Drewniano – ziemny wał otaczający owalne założenie głównej części grodu miał we wschodniej części obwodu około 10–15 metrów szerokości. Przynajmniej na południowo – zachodnim skraju cypla, a być może na większej części obwodu, od strony czołowej oblicowany był murem o grubości 1,6 metra, wzniesionym z kamieni układanych bez użycia zaprawy, z otworami pozostawionymi na umieszczoną powyżej drewnianą nadbudowę. Rdzeń obwałowań składać się mógł z drewnianych izbic, wykonanych w technice zrębowej skrzyń, wypełnianych ziemią, gliną lub kamieniami w celu stabilizacji i wzmocnienia konstrukcji. Od strony czołowej zwieńczenie obwarowań musiało posiadać jakąś formę przedpiersia, chroniącego poruszających się na koronie izbic obrońców. Być może była to palisada utworzona z zaostrzonych u góry bierwion.
Wewnątrz południowo – zachodniej części rdzenia grodu wzniesiono kościół św. Jana Chrzciciela, podczas gdy w podgrodowej osadzie targowej od około połowy XIII wieku znajdował się jednonawowy kościół św. Wacława. Kościół św. Jana Chrzciciela od około XIII wieku był budowlą kamienną (być może poprzedzoną konstrukcją drewnianą), składającą się z pojedynczej krótkiej nawy oraz wyodrębnionego prezbiterium o prostym zamknięciu po stronie wschodniej. Kościół św. Wacława posiadał nawę na planie prostokąta z pierwotnym prezbiterium o nieznanym kształcie. W okresie wczesnego gotyku uzyskało ono wieloboczne zamkniecie. Wzniesiona została też wówczas zakrystia po stronie południowej i czworoboczna wieża po zachodniej stronie nawy.
Stan obecny
Obecnie na terenie grodu funkcjonuje założony w 2002 roku skansen archeologiczny z repliką 25 metrowej długości kamienno – drewnianych obwarowań oraz wieżą o wysokości 12 metrów. Co ciekawe zespół pracujący przy budowie używał kopi średniowiecznych narzędzi ciesielskich, specjalnie przygotowanych przy użyciu tradycyjnych technologii kowalskich. W parku Hluboká ręcznie wycinano dęby, używając wyłącznie siły mięśni, bez pomocy współczesnych pił. Ponieważ nie wiadomo jak wyglądała górna część obwarowań, zdecydowano się na budowę poszczególnych odcinków fortyfikacji, stosując różne technologie obróbki drewna palisady i izbic (w tym wzorowane na rozwiązaniach polskich z Biskupina czy Ostrowa Lednickiego). Postanowiono także wybudować wieżę, pomimo iż żadnej w tym rejonie fortyfikacji nie odkryto. W pracach rekonstrukcyjnych kierowano się aktualną wiedzą o dawnych technikach budowlanych i wnioskami z okryć archeologicznych. Dzięki temu najważniejszymi i najbardziej widocznymi detalami są dziś różnego rodzaju drewniane złącza i mocowania, wzorowane na pierwotnych. Niestety z powodów finansowych i prawnych nie udało się wybudować żadnych innych konstrukcji oprócz fragmentu obwarowań. Planowane jest jeszcze uzupełnienie kompleksu o centrum dla zwiedzających, kilka chat, kościół i drewniany pałac.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Archeologický atlas Čech. Vybrané památky od pravěku do 20. století, red. M.Kuna, Praha 2015.
Beneš J., Archeopark Netolice & Gabreta, Netolice 2008.
Beneš J., Bumerl J., Divišová M., Hojerová H., Konrádová M., Pták M., Růžička P., Roubová V., The Archaeopark at Netolice: Reconstruction of an early medieval hillfort in South Bohemia. Circumstances of its establishment, impact, and perspectives, „Archäologische Arbeitsgemeinschaft Ostbayern/West- und Südböhmen/Oberösterreich”, 25/2016.
Beneš J., Bumerl J., Hojerová H., Pták M., Šálková T., Raně středověké hradiště Na Jánu a archeopark v Netolicích. Výzkum kostela sv. Jana Křtitele a jeho následná prezentace veřejnosti, „Rekonstrukce a prezentace archeologických objektů”, I/2012.
Beneš J., Dobisíková M., Hojerová H., Houfková P., Kutílková P., Perkman M., Pták M., Šálková T., Žďárský E., Výzkum hradiště Na Jánu v Netolicích v krajinných, antropologických, genetických a artefaktuálních souvislostech: zpráva za sezónu 2011, „Archeologické výzkumy v jižních Čechách”, 25/2012.
Beneš J., Parkman P., Pták M., Šálková T., Archeologický výzkum raně středověkého hradiště Na Jánu v Netolicích a objev zaniklé církevní architektury, „Archeologické výzkumy v jižních Čechách”, 23/2010.
Mareš F., Sedlaček J., Soupis památek historických a uměleckých v království Českém od pravěku do počátku XIX století, politický okres prachatický, Praha 1913.
Záruba F., Hrady doby přemyslovské I. Královské hrady, biskupská sídla, Chebsko, Praha 2023.