Historia
Zamek Preitenstein został zbudowany w pierwszym trzydziestoleciu XIV wieku, najprawdopodobniej na rozkaz króla Jana Luksemburskiego. W latach 1330–1333 na zasadzie zastawu dzierżył go Oldřich Pluh, jednak pod koniec tego okresu wykupił go syn króla Jana, Karol IV. Zamek otrzymał wówczas dość wysoką rangę, gdyż w Maiestas Carolina, projekcie czeskiego prawa ziemskiego z połowy XIV wieku, został zaliczony do niezbywalnych zamków królewskich. Dopiero następca Karola IV, Wacław IV w 1396 roku zapisał Preitenstein Zmrzlíkovi ze Svojšína, a w latach 1407 – 1411 za aprobatą króla dzierżył go Ondřej Huler (dokonał on wymiany ze Zmrzlíkiem za zamek Orlík). Następnie Preitenstein powrócił do domeny królewskiej i zarządzany był przez burgrabiów: Lvíka z Jivjan i Něpra Duc z Vařin, ktorzy prawdopodobnie dokonali jego rozbudowy.
W okresie wojen husyckich Preitenstein był silnym oparciem dla wojsk Zygmunta Luksemburczyka, a przez to narażony został na ataki buntowników. Nie wiadomo jednak czy odniosły one jakiś skutek, choć zamek musiał zostać uszkodzony, jako iż burgrabia Zbyněk z Kočova w 1427 roku miał znacznymi nakładami dokonać jego naprawy. W 1434 roku Zbyněk wraz z Pribikiem z Klenovej, Zdeňkiem z Ronšperka i Hrdoněm z Dubňan zdołał przemycić zapasy do Pilzna, ratując oblężone miasto przed upadkiem. Już po pokonaniu husyckich radykałów w bitwie pod Lipanami Zbyněk z Kočova wdał się w spór z Petrem Bradą z Nekměře w wyniku czego zamek został zniszczony, a miasteczko Nečtiny spłonęło.
Przed 1441 rokiem Zbyněk kupił zamek Vlčtejn, a Nečtiny wraz z zamkiem sprzedał Burianowi z Gutštejna, który uczynił z Preitensteinu swe rodowe gniazdo. Zamek został wówczas naprawiony i wzmocniony. Syn Buriana, również Burian, lecz zwany Bohatý, w 1465 roku przeszedł na stronę Unii Zielonogórskiej, związku katolickiej szlachty czeskiej, mającym na celu obalenie husyckiego króla Jerzego z Podiebradów. Nie na długo jednak, gdyż już dwa lata później zaprzysiągł wierność Jerzemu, a po jego śmierci stanął po stronie Władysława II Jagiellończyka, którego wspierał militarnie w walkach z Maciejem Korwinem. Dorobił się tym wielkiego majątku, który oprócz licznych zamków i miast składał się również z 500 wiosek i 1700 młynów. Dobra te zostały przejęte w 1490 roku przez pięciu synów Buriana. Mieszkając w zamkach Preitenstein, Bělá i Gutštejn stali się plagą regionu organizując liczne najazdy i grabieże, a przede wszystkim stając po stronie przeciwników Władysława II. Z tego powodu ich majątek został w 1510 roku skonfiskowany a Nečtiny wraz z zamkiem wróciły w ręce królewskie.
W latach 1517 – 1523 funkcję burgrabiego na Preitensteinie pełnił Bohuslav Strachota z Kralovic, a w 1528 roku Ferdynand I przekazał zamek swemu wiernemu stronnikowi Hanušovi Pluhovi z Rabštejna. Jego syn Kašpar Pluh w 1547 roku dołączył do spisku przeciwko Habsburgom, po którego klęsce musiał uciekać do Saksonii, skazany zaocznie na śmierć i utratę mienia. Nečtiny zostały wówczas zajęte przez wojska królewskie, a zamek spalony. W 1564 Kašpar Pluh został ułaskawiony i powrócił do Czech, jednak zamek Preitenstein nie został już nigdy odbudowany.
Architektura
Zamek wzniesiono na spłaszczonym szczycie samotnej góry, która zapewniała bardzo dobre warunki obronne, a jednocześnie dużą przestrzeń (co prawdopodobnie miało wpływ na nazwę zamku – Preitenstein, czy też Breitenstein, czyli Szeroki Kamień). Brama do pierwszego, zewnętrznego muru obronnego została usytuowana na południowo – wschodnim zboczu. Stok był tam łagodniejszy, dlatego rejon ten wzmocniono murem, ziemnym wałem i fosą. Przekop i wał otaczały zamek również na północy i południowym wschodzie. Droga przez zewnętrzne międzymurze stopniowo wznosiła się do południowo-zachodniego naroża założenia, gdzie pierwotnie znajdowała się wieża bramna. Trzecia brama, prowadząca na podzamcze, stała tuż za drugą bramą. Na przestronnym podzamczu nie zachowały się relikty żadnej zabudowy, oryginalnie była ona zapewne wyłącznie drewniana z dwoma basztami w miejscach skalnych wypukłości po zachodniej stronie. Następnie droga przechodziła podzamczem na północ, gdzie gwałtownie skręcała na wschód wstępując w czwartą bramę. W jej sąsiedztwie znajdują się pozostałości fundamentów okrągłej budowli, nie wiadomo jednak czy była to wieża flankująca przejazd, czy relikty nowożytnej zabudowy.
Za czwartą bramą znajdował się dziedziniec górnego zamku. Był on dość nietypowy jak na zamki czeskie, całkowicie płaski i niezabudowany pośrodku, był ograniczony murem obwarowań, do którego przylegały budynki wokół niemal całego jego obwodu. Ich surowość i prostota nie pozwalają na wskazanie głównego pałacu. Jedynym wyjątkiem jest sklepiona piwnica pod budynkiem na północnej stronie i istnienie poświadczonej źródłowo zamkowej kaplicy pod wezwaniem św. Wolfganga, którą jednak trudno obecnie umiejscowić.
Stan obecny
Z zamku po dzień dzisiejszy zachowały się dość znaczące ruiny. W najlepszym stanie widoczny jest mur obwodowy, przetrwały praktycznie na całym obwodzie, z wyjątkiem strony zachodniej. Ruiny głównych budynków z piwnicą na północy są dobrze rozpoznawalne. Z murów zewnętrznych i drugiej bramy pozostały jedynie mniejsze fragmenty. Wstęp na teren ruin jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Západní Čechy, t. IV, red. Z.Fiala, Praha 1985.
Strona internetowa castles.cz, Hrad Preitenstein.