Historia
Wczesnogotycki kościół w Mohelnie zbudowany został po połowie XIII wieku, na miejscu starszej świątyni funkcjonującej już przed 1234 rokiem, kiedy to pojawiła się pierwsza pisemna wzmianka o „ecclesie de Mohiln”. Budowa prowadzona była przy udziale cysterskiej strzechy budowlanej z pobliskich Oslavan, gdyż prawo patronatu do kościoła należało do tamtejszych cysterek. W drugiej połowie XIV wieku ówczesny właściciel Mohelna, Albrecht z Cimburka, ufundował przy świątyni kaplicę i być może wsparł przebudowę pozostałej części kościoła (otwory okienne w nawie).
W 1512 roku kościół miał zostać zniszczony przez pożar. Kolejny pożar z 1611 roku spalił dachy. Na przełomie lat 60-tych i 70-tych XVII wieku podsklepiono nawę, wstawiono w nią chór muzyczny i zmieniono sposób jej połączenia z kaplicą. Przekształcony budynek ponownie spłonął w 1701 i 1721 roku. W 1803 roku dobudowana została kruchta, a rok później zmodernizowano okna w prezbiterium. Kolejne zmiany wiązały się z usuwaniem zniszczeń po pożarze z 1835 roku. W ich trakcie dobudowano zakrystię i aneks schodowy.
Architektura
Kościół zbudowany została w południowo – wschodniej części osady, po południowej stronie rzeki Mohelnickiej, ku której teren dość mocno opadał. Zajął wydzielony, z grubsza owalny w planie fragment terenu, odgrodzony od mieszkalno – gospodarczej zabudowy Mohelnic. U schyłku średniowiecza, pod koniec XV wieku lub na początku XVI stulecia, w mur ogradzający przykościelny cmentarz wstawiono czworoboczną wieżę. Pierwotnie opinał ją drewniany ganek, drewnianej konstrukcji była też najwyższa kondygnacja dzwonna, natomiast podstawa murowana z kamienia ze wzmocnionymi ciosami narożnikami. Wejście do wieży umieszczono na poziomie gruntu od południa, w późnogotyckim portalu, obok trzech kamieni schematycznie opracowanych do formy ludzkich twarzy. Oświetlenie wieży zapewniały proste czworoboczne okienka niewielkich rozmiarów.
Od końca XIII wieku kościół Wszystkich Świętych składał się z mocno wydłużonej nawy na rzucie prostokąta, węższego i niższego prezbiterium po stronie wschodniej i niewielkiej czworobocznej zakrystii po północnej stronie prezbiterium, umieszczonej na styku z nawą. Prezbiterium zamknięto na wschodzie wielobocznie, pięcioma bokami ośmioboku. Całą bryłę kościoła wymurowano z kamienia łamanego, łączonego zaprawą wapienną i wzmacnianego ciosami w narożnikach. Budynek był budowlą bezwieżową, co najwyżej mógł posiadać niewielką dzwonnicę na kalenicy dachu.
Początkowo prezbiterium było jedyną częścią kościoła wzmocnioną uskokowymi przyporami. Pomiędzy nimi około połowy XIV wieku, przepruto na miejscu starszych wąskie i wysokie okna ostrołuczne, wypełnione dwudzielnymi maswerkami i obustronnie rozglifione. W nawie również zastosowano okna ostrołuczne, dwudzielne, ale w ścianie południowej były one dużo niższe. Pojedyncze okno ostrołuczne znajdowało się pierwotnie na osi fasady zachodniej. Jednym drobnym, rozglifionym oknem doświetlono od wschodu zakrystię. Elewacja północna kościoła zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną pierwotnie mogła być pozbawiona otworów. Wejście do nawy znajdowało się w ścianie południowej, w romanizującym jeszcze portalu z profilowanym ościeżem, półkolistym zamknięciem i gładkim tympanonem.
Wnętrze prezbiterium kościoła przykryto sklepieniem krzyżowo – żebrowym ponad zachodnim przęsłem kwadratowym oraz sklepieniem sześciodzielnym nad wschodnim przęsłem wielobocznego zamknięcia. Klinowe w przekroju, płytko żłobione po bokach żebra przecięto w drobnych okrągłych zwornikach i osadzono na niskich głowicach okrągłych w przekroju służek, zakończonych trójbocznymi cokołami. W ścianie południowej prezbiterium umieszczono wnękę na sedilia z odcinkowym zamknięciem, zaś po przeciwnej stronie ostrołuczny, fazowany portal do zakrystii, którą wewnątrz przykryto sklepieniem kolebkowym. Nawa pierwotnie zwieńczona była płaskim drewnianym stropem i połączona z prezbiterium ostrołuczną, nie profilowaną arkadą tęczy.
W drugiej połowie XIV wieku po północnej stronie nawy dostawiono trójprzęsłową kaplicę ze ściętym narożnikiem północno – wschodnim. Jej wschodnią ścianę połączono z zakrystią, zachodnią natomiast zakończono parę metrów przed fasadą nawy. Podział na przęsła zapewniły trzy przypory, umieszczone w miejscach wyprowadzenia żeber sklepiennych. Promienie słoneczne wpadały do środka poprzez dwudzielne okna maswerkowe z ostrołucznymi archiwoltami. We wnętrzu kaplicę początkowo połączono z nawą tylko za pomocą jednego otworu, ale w okresie późnego gotyku wstawiono też portal wiodący wprost na zewnątrz, zamknięty wydatnym, profilowanym oślim grzbietem. Przestrzeń kaplicy zwieńczona została dwoma kwadratowymi przęsłami ze sklepieniem krzyżowo – żebrowym i wschodnim przęsłem ze sklepieniem sześciodzielnym, przy czym wszystkie przęsła rozdzieliły żebra jarzmowe. Żebra kaplicy podwieszono na ścianach z podcięciami i spięto zwornikami. Jeden z nich ozdobiony został rodowym znakiem panów z Cimburka.
Stan obecny
Kościół jest dziś budowlą znacznie przekształconą w okresie nowożytnym, zwłaszcza w części nawowej, do której przylega późniejsza kruchta i aneks schodowy. Do gotyckiego prezbiterium przylega natomiast od południa nowożytna zakrystia. Spośród średniowiecznych detali architektonicznych zachowały się okna prezbiterium z uszkodzonymi maswerkami, okno zakrystii, zamurowane północno – wschodnie okno kaplicy z maswerkiem, jedno południowe okno w nawie, portal wejściowy nawy, portal zakrystii, późnogotycki portal północny kaplicy, arkada tęczy oraz sklepienia w prezbiterium i kaplicy. Na późnogotyckiej wieży przy kościele dojrzeć można trzy kamienie z ludzkimi maskami oraz pierwotne prostokątne otwory okienne. Górna kondygnacja wieży została przekształcona w murowaną po pożarze z 1835 roku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Umělecké památky Moravy a Slezska J/N, red. B.Samek, t. II, Praha 1999.