Historia
Założycielem zamku był na początku drugiej połowy XIV wieku burgrabia Karola IV, Oldřich Tista z Hedčan, znany także z budowy zamku Karlsfried koło Žitavy. Po raz pierwszy pisał się on z Libštejna w 1361 roku. Gdy w 1379 roku zmarł, Libštejn przeszedł w ręce jego syna Oldřicha, który dość szybko sprzedał go Albrechtovi z Kolovrat. Rodzina Libštejnów z Kolovrat na zamku nie mieszkała, lecz miała tu swego burgrabiego; dopiero po 1413 roku Bedřich Kolovrat osiedlił się na stałe na Libštejnie.
Bedřich wraz z bratem Hanušem byli gorliwymi katolikami i zwolennikami cesarza Zygmunta Luksemburczyka. Co prawda dzięki temu zostali przez niego hojnie obdarowani ziemiami i majątkami, lecz byli również celem ataków husyckich. W 1420 roku Taboryci i Sierotki spustoszyli okolice Krašova i Libštejna, ale o zdobywanie zamku wówczas się nie pokusili. Dopiero dziesięć lat później oblegli Libštejn, który ostrzeliwali z okolicznych wzgórz. Zajęli nawet podzamcze, lecz bronionego przez 80 zbrojnych zamku górnego nie zdobyli. Pozostawili wówczas około 400 husyckich towarzyszy, którzy mięli zamęczyć obrońców głodem. Po siedmiodniowym oblężeniu Bedřich i Hanuš postanowili przejść na stronę husycką i przyjąć nową religię. Odtąd uczestniczyli w kampaniach przeciwko katolikom, biorąc między innymi udział w słynnej bitwie pod Domažlicami w 1431 roku. W okresie tym Libštejn służył jako wiezienie dla politycznych przeciwników. W chwili śmierci Bedřicha w 1432 roku, na zamku było ich aż pięćdziesięciu.
Bedřich pozostawił po sobie dwóch synów: Jindřicha i Beneša, z których Libštejn otrzymał ostatecznie Beneš. Był on katolikiem, ale pomimo proklamacji papieskiego interdyktu zachowywał wierność husyckiemu królowi Jerzemu z Podiebradów. Po śmierci króla w 1471 roku, w sporze o tron między Władysławem II a Maciejem Korwinem, popierał stronę Jagiellończyka. Jako osoba majętna i posiadająca licznych wrogów, dokonał on w drugiej połowie XV wieku rozbudowy i wzmocnienia zamku Libštejn. Posiadał dwóch synów: Jana i Jindřicha, z których Jan zmarł przed ojcem w 1487 roku. W 1495 roku Libštejn odziedziczył Jaroslav, syn Jana, który natychmiast sprzedał swój majątek wujowi Albrechtowi z Kolovrat. Albrecht był jednym z czołowych czeskich polityków w czasach króla Władysława II. W latach 1496-1503 dzierżył urząd ochmistrza, a w latach 1503-1510 był najwyższym kanclerzem. Zmarł w 1510 roku bez bezpośrednich spadkobierców.
Kolejnymi właścicielami zamku byli Jan i Bernard z Valdštejna. Od połowy XVI wieku kolejni właściciele Libštejna nie mieszkali już na zamku, który zaczął podupadać. W 1590 roku był już uważany za opuszczony, a jego ostatecznego zniszczenia dopełnili Szwedzi w okresie wojny trzydziestoletniej.
Architektura
Zamek zbudowano na skalistym wzgórzu opadającym na zachodzie w dolinę rzek Mže i Berounka, a na północy i południu graniczącym z głębokimi wąwozami dwóch strumieni. Zachodnia część, na której stok był nieco łagodniejszy, wymagała przekopania fosy i ziemnego wału (prawdopodobnie zwieńczonego drewnianą palisadą), które ochraniały ulokowaną tam dolną część zamku. Dostęp do zamku był możliwy od wschodu, przez pierwszy rów, na podzamcze z drewnianą zabudową gospodarczą. Miało ono formę czworoboku i według opisów jego obwarowania wzmocnione były wieżą, najpewniej usytuowaną w jednym z narożników. Drugi przekop, równoległy do pierwszego, oddzielał podzamcze od zamku górnego, który stał na grzbiecie, opadającym skalnymi skarpami na północy i na południu, w doliny obu strumieni.
Na obu krańcach grzbietu stały dwie identyczne, prawie kwadratowe wieże o wymiarach około 7 x 7,5 metra. Pomiędzy nimi obwód wysokich murów obronnych zamknął niewielki dziedziniec, do którego od wschodu przylegał długi budynek mieszkalny. Do tego najstarszego rdzenia zamku dodano nieco węższy budynek, zbudowany na kierunku jego osi podłużnej i kończący się nad stromym urwiskiem, nad wąwozem południowego potoku, obwarowaniami o okrągłym południowo-wschodnim narożniku. W południowo-zachodnim narożniku zamku dolnego stała czworoboczna wieża, prawdopodobnie służąca jako brama. Dalej droga wiodła pod górę, wąskim przejściem poniżej południowych obwarowań zamku górnego i skręcała do bramy pałacu, ukrytej tuż pod południową wieżą, a dopiero stamtąd na główny dziedziniec.
Wieża północna posiadła lekko zaokrąglone naroża i była bardzo podobna do wieży zamku Gutštejn. Grubość ścian wynosiła 1,8 metra. Jej ciemne i mroczne przyziemie pierwotnie posiadało drewniany płaski strop i dostępne było jedynie z poziomu piętra. Dopiero w trakcie późnogotyckiej przebudowy otrzymało sklepienie kolebkowe, a z zewnątrz otoczono je drewnianym gankiem, dostępnym przez nowy portal w północnej ścianie. Prawdopodobnie miał on funkcję strażniczego chodnika dla obrońców. Pierwsze piętro wieży, oświetlone jedynie wąskim otworem wentylacyjnym w ścianie wschodniej, było prawdopodobnie dostępne z portalu od strony dziedzińca. Odrzwia zamykano zasuwą po której widoczne jest do dzisiaj łożysko. Górne piętra wieży były oświetlone wąskimi, wysokimi oknami. Najwyższa kondygnacja została otoczona krenelażem. Ponieważ ściany wieży były zbyt słabe, aby pozostawić dużo miejsca na galerię dla obrońców i podstawę dachu, należy przyjąć, że dach leżał bezpośrednio na powierzchni blanków. W pobliżu wieży w skale wyżłobiono zbiornik na wodę deszczową, która była pompowana na jej górne kondygnacje.
Wieża południowa posiadała przyziemie sklepione kolebkowo, dostępne bezpośrednio z poziomu dziedzińca. Jej narożniki były również lekko zaokrąglone. Flankowała ona bramę na zamek górny i jednocześnie z drugiej strony dolną część zamku z drogą dojazdową. Południowa wieża wyróżniała się kaplicą, której prezbiterium w formie wykusza wystawało z południowo – wschodniej ściany.
Główny budynek mieszkalny zajmował długość całej kurtyny wschodniej i z powodu ukształtowania terenu lekko zwężał się w kierunku północnym. Prawdopodobnie był wyższy o jedną kondygnację od murów otaczających dziedziniec. Nie wiadomo jak wyglądał jego wewnętrzny układ, być może posiadał w przyziemiu trzy pomieszczenia. Poszczególne komnaty dostępne były za pomocą drewnianych krużganków umieszczonych wokół dziedzińca zamku.
Zamek dolny po stronie południowej i zachodniej powstał dopiero po okresie wojen husyckich. Ochraniał go kamienny mur z niewielkim czworobocznym wykuszem w południowo-wschodnim rogu. W tym czasie na ruinach starszego wejścia wybudowano nową wieżę bramną, do której na zachodnim zboczu, nad rzeką, przystawiono duży budynek gospodarczy.
W drugiej połowie XV wieku na jednym z trzech wzgórz otaczających zamek zbudowano wysunięte w przedpole obwarowania, mające chronić Libštejn przed ostrzałem coraz groźniejszej broni ogniowej. Na północno – wschodnim wzniesieniu powstała wówczas czworoboczna (ale z zaokrąglonymi narożnikami) wieża działowa otoczona szerokim przekopem, uformowanym na kształt ostrza. Na początku XVI wieku ziemny bastion usypano na kolejnym, tym razem południowym wzgórzu. Został on połączony z podzamczem Libštejnu za pomocą prostego korytarza.
Stan obecny
Obecnie najlepiej zachowanym elementem zamku jest wieża północna. Pozostałe fragmenty to jedynie niewielkie strzępy murów i budynków, zwłaszcza w południowej części dawnego dziedzińca oraz relikty wschodniej kurtyny pałacu. Widoczne są również pozostałości obwarowań południowych zamku górnego i południowo – zachodnich zamku dolnego. Wstęp na ich teren jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Západní Čechy, t. IV, red. Z.Fiala, Praha 1985.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.