Historia
Wieś Libčany w przekazach historycznych pojawiła się w drugiej połowie XII wieku, w sfałszowanym dokumencie fundacyjnym króla Wratysława dla klasztoru opatovickiego („terram Liubichas“). Romański kościół we wsi Libčany zbudowany został w pierwszej ćwierci XIII wieku. Być może w chwili powstania funkcjonował jako część dworu rycerskiego, jednak z czasem uzyskał funkcje parafialne, co zostało potwierdzone w dokumencie z 1352 roku. Właściciele miejscowych dóbr odnotowani zostali w przekazach pisanych dopiero w 1398 roku, kiedy to mieli nimi być Jan i Václav Roudnice, być może pełniący patronat nad kościołem w Libčanach.
Przypuszczalnie kościół nie odniósł żadnych większych zniszczeń w okresie wojen husyckich z pierwszej połowy XV wieku. Dopiero u schyłku XV wieku został częściowo przebudowany w stylistyce gotyckiej, kiedy to podwyższono szczyty i kalenicę dachu nawy. Niedługo później, na początku XVI wieku, wieś Libčany została przejęte przez gminę královéhradecką. Już jednak w 1547 roku majątek ten został skonfiskowany i sprzedany możnemu Janowi z Pernštejna.
Na początku XVII wieku założono nową więźbę dachową nad nawą i prawdopodobnie przykryto ją renesansowym sklepieniem. Pod koniec XVII wieku wnętrze nawy zbarokizowano, a następnie w pierwszej połowie XVIII stulecia dobudowano barokowe prezbiterium na miejscu wyburzonej romańskiej apsydy. Wzniesiono też nowożytną zakrystię, boczną kaplicę i dwie kruchty. Najpóźniej w tym okresie w nawie przepruto większe otwory okienne. W 1909 roku rozebrano drewnianą dzwonnicę przy kościele, zastąpioną wieżą murowaną, jeszcze w XX wieku usuniętą lub nigdy nie ukończoną. Naprawy kościoła przeprowadzono w 1940 roku oraz w pierwszym dziesięcioleciu XX wieku.
Architektura
Romański kościół wzniesiono na kulminacji wzgórza, jako prostą w planie, choć okazałą budowlę o znacznych rozmiarach, składającą się jedynie z prostokątnej nawy o wymiarach 18,2 x 10,9 metra i zamykającej ją od wschodu półkolistej apsydy. Mury obwodowe, wykonane z dokładnie opracowanych i układanych w regularne warstwy ciosów piaskowca, początkowo miały około 10 metrów wysokości. Nawa nakryta była dwuspadowym dachem, pierwotnie stosunkowo niskim, z kalenicą założoną na poziomie około 16 metrów. Od wschodu i zachodu dach ograniczały kamienne trójkątne szczyty, obydwa zwieńczone płaskorzeźbionymi krzyżami równoramiennymi. Prawdopodbnie w okresie późnego gotyku szczyty nawy zostały podwyższone, zaś nowy dach założono pod ostrzejszym kontem na wyższej wysokości. Obydwa podwyższone szczyty zwieńczono wówczas krzyżami nasadzanymi, wykonanymi z piaskowca.
Obie części romańskiej budowli opinał profilowany cokół, z którego wyprowadzone były lizeny, od południa łączące się w półkoliste ślepe arkady o nietypowo nierównej szerokości i wysokości. W elewacji północnej nawy prawdopodobnie nie zostały one ukończone, gdyż urwano je na wysokości archiwolt okien. Przypuszczalnie pod okapem niskiego jeszcze wówczas dachu poprowadzony był arkadkowy fryz, łączący się z narożnymi lizenami. Od elewacji wzdłużnych odróżniała się surowsza ściana zachodnia nawy, pozbawiona jakichkolwiek elementów detalu architektonicznego. Jej monotonię przerywał jedynie niewielki portal łączący fasadę z przestrzenią empory, niewielki krzyż w formie płytkiej płaskorzeźby na samym szczycie romańskiego szczytu oraz wspólny dla wszystkich elewacji cokół. Być może odmienność elewacji zachodniej wynikała z jej pierwotnego sąsiadowania z drewnianą lub szachulcową wieżą lub aneksem łączącym kościół z pobliskim dworem rycerskim.
Okna tradycyjnie umieszczono bardzo wysoko. Nawę doświetliły trzy od południa i dwa od północy, wszystkie niewielkich rozmiarów, rozglifione, półkoliście zamknięte. Ponadto co najmniej jeden podobny otwór musiał się znajdować na osi apsydy. Główne wejście do nawy w XIII wieku wiodło od południa, poprzez uskokowy, półkoliście zamknięty portal z tympanonem zdobionym wizerunkiem promienistego słońca, osadzony dokładnie pośrodku jednej ze ślepych arkad. W okresie późnego gotyku wykonano w przyziemiu romanizujący portal zachodni z półkolistą i profilowaną archiwoltą oraz kolejny portal południowy wiodący pod emporę. Wnętrze nawy początkowo przykryte było drewnianym stropem, natomiast w apsydzie zapewne umieszczono konchę. Zachodnią część nawy wypełniała wspomniana empora, oparta na dwóch romańskich kolumnach z kostkowymi głowicami, bazami ze szponami i cokołami. Wejście na emporę odbywać się mogło za pomocą drewnianej klatki schodowej oraz poprzez wspomniany powyżej portal zachodni na poziomie piętra.
Stan obecny
Pierwotne, romańskie mury obwodowe posiada dziś jedynie nawa. Jej okna południowe zostały przekształcone, lizeny skute, a fryz usunięty. Zachował się portal w południowej ścianie, obecnie zasłonięty barokową kruchtą, zamurowane okna północne i częściowo południowe, a także dwie kolumny empory we wnętrzu. Z okresu gotyckiego przetrwał portal zachodni, zamurowany portal południowy oraz wysoko założona kalenica ze stromymi połaciami dachu nawy, opartymi na szczytach z piaskowcowymi krzyżami. Widoczny jest również starszy zachodni szczyt romański, wraz z wyciosanym krzyżem równoramiennym. Całkowicie nowożytna jest dzisiejsza wschodnia część budowli z prezbiterium i dwoma kaplicami.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Cechner A., Soupis památek historických a uměleckých v Království českém, ročník 19, politický okres královéhradecký, Praha 1904.
Falta M., Libčany. Kostel Nanebevzetí Panny Marie koncept stavebně historického průzkumu, Praha 2006.
Merhautová A., Třeštík D., Románské umění v Čechách a na Moravě, Praha 1984.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. II, Praha 1978.