Historia
Kościół we wsi Krteň zbudowany został pod koniec drugiej ćwierci XIII wieku, być może z inicjatywy rodu rycerskiego z pobliskiej osady Chaby, choć już w XIV wieku prawo patronatu nad świątynią należało do czeskich władców. W źródłach pisanych kościół po raz pierwszy odnotowany został dopiero w 1352 roku, kiedy to naliczano dla okolicznych osad stawki dziesięciny papieskiej. Po raz kolejny wspomniano o nim w protokole wizytacji praskiego archidiakona Pavla z Janovic z lat 1379-1382, który odwiedzał kościoły archidiakonatu praskiego, sprawdzał ich stan, wyposażenie oraz często notował poziom moralny księży. Kościół w Krteň miał wówczas skromne wyposażenie, a miejscowy administrator parafii, Petr z Bor, nie uniknął oskarżenia o posiadanie konkubiny.
W 1575 roku, zapewne z powodu powiększenia liczny mieszkańców, kościół został powiększony o boczną nawę. Na początku XVII wieku przykryto renesansowym sklepieniem nawę i dobudowano przedsionek przed zachodnim wejściem. Kolejne prace przerwała wojna trzydziestoletnia. Dopiero po 1650 roku odnowiono wyposażenie, zaś w 1699 roku dostawiona została zakrystia. Następnie w latach 30-tych XVIII wieku prowadzono prace budowlane przy podwyższaniu przedsionka do formy wieży. W 1890 roku cały kościół poddano remontowi, połączonemu z próbą przywrócenia budowli romańskiego charakteru. W 1952 roku odrestaurowane zostały średniowieczne freski w prezbiterium kościoła.
Architektura
Budowę romańskiego kościoła przeprowadzono na stosunkowo wysokim wzgórzu, od południa i zachodu, gdzie stoki były najwyższe, otaczanego przez niewielki strumień. Jego bryłę tworzyła prostokątna w planie nawa o wewnętrznej długości 7,5 metra oraz szerokości 6 metrów, połączona po stronie wschodniej z węższym, czworobocznym prezbiterium o wymiarach 4 x 3,5 metra. Całość tworzyła prosty układ przestrzenny, typowy dla kościołów wiejskich z okresu późnego romanizmu. Charakterystyczne były niesymetrycznie poprowadzone mury nawy, w zasadzie tworzące w planie trapezowaty, a nie prostokątny rzut. Dla odmiany ściany prezbiterium wymierzono dokładnie, być może przy udziale innego mistrza budowlanego.
Wejście do kościoła przypuszczalnie wiodło pierwotnie od zachodu, bowiem od południa, gdzie najczęściej umieszczano portale wejściowe, stoki wzgórza były najbardziej strome. Po stronie zachodniej przez wieś przebiegał trakt do położonej na północy osady Chaby, dlatego ewentualnie wejście mogło się jeszcze znajdować w ścianie północnej. Oświetlenie budowli zapewniały wąskie, półkoliście zamknięte okna, osadzone w obustronnie rozglifionych wnękach. Po jednym z takich otworów umieszczono osiowo w ścianie południowej i wschodniej prezbiterium, dwa kolejne oświetlały nawę od południa. W elewacji północnej kościoła zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną zapewne nie umieszczono żadnych otworów okiennych.
Wnętrze nawy w średniowieczu przykrywał płaski drewniany strop. Jej zachodnią część wypełniała empora, osadzona na dwóch środkowych kolumnach i dwóch kolumnach przyściennych. Podsklepione było prezbiterium, zwieńczone jednoprzęsłowym sklepieniem krzyżowym bez żeber. Obie główne części kościoła rozdzielała półkolista arkada tęczy z dwoma uskokami. Wewnętrzne elewacje prezbiterium pod koniec XIII wieku pokryte zostały barwnymi malowidłami, ukazującymi między innymi chrzest Chrystusa, sen Józefa, czy symbole ewangelistów.
Stan obecny
Kościół znajduje się dziś z dala od większych skupisk ludzkich, na terenach podległych wsi Třebonice, bowiem średniowieczna wieś Krteň zanikła w okresie nowożytnym. Zabytek zachował romańskie mury obwodowe nawy i prezbiterium, choć jego obecna forma jest w dużym stopniu efektem wczesnonowożytnych modyfikacji (nawa północna, wieża, zakrystia), a także prac remontowych z końca XIX wieku, prowadzonych w stylistyce pseudoromańskiej. Utworzono wówczas lizeny oraz fryzy, przekształcona została również większość okien. Oryginalny otwór okienny zachował się we wschodniej ścianie prezbiterium. Ponadto we wnętrzu obejrzeć można dobrze zachowane na wschodniej ścianie malowidła z końca XIII wieku. Empora w nawie głównej pochodzi z XIX wieku, ale w dużym stopniu odpowiada formie pierwotnej empory romańskiej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Dragoun Z., Praha 885-1310. Kapitoly o románské a raně gotické architektuře, Praha 2002.
Dragoun Z., Osamělý kostelík na kopci, „Stop. Stodůlecký posel”, 1/2013.
Krolák P., Historie, současnost a budoucnost kostelíka a osady v Krtni, [b.m.w.] 2001.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. IV, Praha 1982.