Historia
Kościół w Křižanovie zbudowany został w pierwszej połowie XIII wieku, przed 1239 rokiem kiedy to po raz pierwszy odnotowano go w źródłach pisemnych. Na przełomie XIII i XIV wieku przebudowano czy też wzniesiono jego nowe, gotyckie prezbiterium. Budowla spłonęła na początku okresu wojen husyckich, w latach 20-tych XV wieku. Nowożytne prace budowlane miały miejsce pod koniec lat 70-tych XVII wieku, gdy zasklepiono nawę, zakrystię i boczną kaplicę, dobudowano także kruchtę i oratorium nad zakrystią. W 1719 roku przekształcona budowla spłonęła od uderzenia pioruna. Prace remontowe prowadzono w 1732 i następnie w 1810 roku. Na przełomie XIX i XX wieku odnowiono sklepienie prezbiterium, zaś ostatnie większe naprawy miały miejsce w drugiej połowie XX wieku.
Architektura
Kościół w swej najbardziej rozwiniętej średniowiecznej formie składał się z prostokątnego, jednonawowego korpusu na planie prostokąta, będącego najstarszą częścią kościoła, masywnej wieży dostawionej nietypowo do jego południowo – zachodniego narożnika i wczesnogotyckiej kaplicy św. Michała usytuowanej po wschodniej stronie wieży, zamkniętej nieco węższym prezbiterium na planie pięciu boków ośmioboku. Korpus nawowy na przełomie XIII i XIV wieku otrzymał gotyckie, dwuprzęsłowe prezbiterium, zakończone na wschodzie wielobokiem. Od północy sąsiadowała z nim podłużna zakrystia.
Spośród całej średniowiecznej budowli przyporami opięta była wschodnia część wczesnogotyckiej kaplicy oraz prezbiterium za wyjątkiem ściany północnej, którą podtrzymywała zakrystia. Horyzontalnie prezbiterium przedzielono gzymsem podokiennym, na którym oparto wysokie, ostrołuczne otwory okienne o szerokich, obustronnych rozglifieniach. Prezbiterium podobnie jak resztę budowli posadowiono na cokole. Wieża choć masywna, w średniowieczu nie była zbyt wysoka w partii murowanej, mogła być jednak podwyższona drewnianą nadbudową. Jej elewacje rozdzielały jedynie wąskie otwory szczelinowe. Kaplicę doświetlały wczesnogotyckie, stosunkowo wąskie okna ostrołuczne, w górnych partiach wypełnione trójliśćmi.
Wnętrze nawy pierwotnie przykryte było stropem lub otwartą więźbą dachową. W prezbiterium nad dwoma przęsłami prostokątnymi założono sklepienia krzyżowo – żebrowe, a nad wschodnim zamknięciem sklepienie sześciodzielne. Żebra opuszczono na proste, pół walcowe służki, we wschodnim zamknięciu zakończone wielobocznymi cokolikami, zaś w przęsłach prostokątnych podwieszone na konsolach o dekoracji palmetowej. Przejście żeber w służki wyróżniono kapitelami zdobionymi płaskorzeźbionymi liśćmi.
Stan obecny
Kościół został mocno przebudowany w okresie nowożytnym. Do średniowiecznych murów dostawiona została kruchta południowa z aneksem schodowym, kruchta po zachodniej stronie nawy, oraz trzy masywne przypory wzmacniające mury nawy po założeniu w niej barokowego sklepienia. Podwyższona została także wieża o ceglane najwyższe piętro i wysoki hełm, a nad prezbiterium umieszczono barokową wieżyczkę na sygnaturkę. Przekształcono wszystkie okna nawy oraz część okien kaplicy i zakrystii, którą także podwyższono o dodatkową kondygnację. Nowożytne sklepienia oprócz nawy założono także w kaplicy i zakrystii.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Umělecké památky Moravy a Slezska J/N, red. B.Samek, t. II, Praha 1999.