Historia
Kościół św. Jakuba zbudowany został w osadzie Krásno, siedzibie rodu rycerskiego o takiej samej nazwie, którego członek, Bohuslav z Krásna, po raz pierwszy odnotowany został w źródłach pisanych w 1299 roku. Jego potomkowie traktowali osadę jako główną siedzibę do lat 70-tych XIV wieku. Później nadal sporadycznie używali predykatu „z Krásnej”, ale punkt ciężkości majątku przesunął się gdzie indziej. W latach 70-tych XV wieku miejscowe dobra przeszły na panów z Kravař, dla których Krásno było ważnym ośrodkiem gospodarczym. Pierwsze wzmianki źródłowe o miejscowym kościele pojawiły się dopiero po połowie XVI wieku, w krasneńskich księgach gruntowych z 1558, 1573 i 1588 roku, w związku z prowadzonymi wówczas jego remontami. Budowę kościoła przeprowadzono między końcem XIV wieku a połową XV stulecia.
W latach 40-tych XVI wieku, na polecenie ówczesnego właściciela miejscowych dóbr, Jana z Pernštejna, małe miasteczko Krásno utraciło samodzielność i przekształciło się w przedmieście sąsiedniego Meziříčí. Choć decyzja ta została cofnięta w 1555 roku, na wniosek decyzji komisji powołanej przez Ferdynanda I, to trwalsze okazały się zmiany kościelne. W 1545 roku bowiem Jan z Pernštejna sprzedał parafię Krásno wraz z przynależnościami celem sfinansowania budowy nowego mostu przez Bečvę i nowej fary w mieście Meziříčí. Parafia w Krásnie nie została już później przywrócona, zaś kościół św. Jakuba stanowił odtąd tylko filię Meziříčí.
Pod koniec lat 80-tych XVI wieku kościół został gruntownie przebudowany i powiększony, zapewne w związku ze wzrostem liczby mieszkańców miasta. Przedłużono wówczas korpus po stronie zachodniej i dobudowano drewniany chór muzyczny, a także wzniesiono nowe prezbiterium. W tym czasie kościół był już zarządzany przez ewangelików. Powiększona budowla została prawdopodobnie zniszczona przez wielki pożar z 1621 roku, kiedy to według relacji mieszczanina Ondřeja Sivégo „spaliło się wszystko, co piękne”. W 1640 roku naprawiono gontem dach, ale kościół został uszkodzony w latach 1646 i 1647, gdy Krásno zostało splądrowane przez wojska szwedzkie. Z drugiej strony budynek nie został dotknięty niszczycielskim pożarem podczas najazdu szwedzkiego z 1648 roku. Następny pożar kościoła z 1681 roku spowodowany był uderzeniem pioruna. Fundusze na remont zbierano w całej diecezji, partycypował w nich też miejscowy dziedzic, Bernard Ferdinand z Žerotína. Choć w 1692 roku kościół miał ponownie ulec pożarowi, to jednak szkody musiały być nieznaczne, gdyż więźba dachowa nie uległa zniszczeniu.
W odróżnieniu od wcześniejszych stuleci, w XVIII i XIX wieku kościół nie został dotknięty żadną większą katastrofą. W 1749 roku rozebrana została pierwotna drewniana zakrystia, na miejscu której zbudowano nową, murowaną. Duży remont miał miejsce w 1841 roku, kiedy to między innymi pierwotny drewniany przedsionek po południowej stronie kościoła zastąpiono murowaną kruchtą. Kolejne naprawy wnętrz kościoła miały miejsce w latach 1860, 1863 i 1901. W 1922 roku dokonano wymiany tynków i założono nowe pokrycie gontowe. Ostatni większy remont zabytku rozpoczął się w 1972 roku i trwał etapami do około 1978 roku.
Architektura
Kościół zbudowany został na północnym brzegu rzeki Bečvy, na terenie cmentarza wydzielonego z zabudowy mieszkalnej osady Krásno. W jego sąsiedztwie przebiegał południkowo szlak handlowy zmierzający na północy do Polski, a na południu do przeprawy przez rzekę i do miasta Valašské Meziříčí. Kościół pierwotnie składał się z krótkiej, prostokątnej nawy oraz węższego i zapewne niższego prezbiterium po stronie wschodniej, przypuszczalnie wzniesionego na rzucie kwadratu.
Rozbudowa z lat 80-tych XVI wieku znacznie wydłużyła korpus od zachodu i po stronie wschodniej, gdzie dostawiono trójbocznie zamknięte prezbiterium o tej samej szerokości co nawa. Całość uzyskała wówczas 18,5 metra długości przy 10 metrach szerokości, która była wymiarem pierwotnym, bowiem pozostawiono dwie ściany wzdłużnej starej nawy. Prezbiterium dostawiono nieumiejętnie, ze znacznym odchyleniem od osi kościoła i z niesymetrycznym wielobocznym zamknięciem. Po jego północnej stronie znajdować się miała drewniana zakrystia, natomiast przed południowym wejściem usytuowana była także drewniana kruchta.
Zewnętrzne elewacje średniowiecznego kościoła zapewne były gładkie, pozbawione przypór ze względu na niewielkie wymiary całej budowli. Przyporami zapewne nie wzmocniono ścian nawet po przedłużeniu budynku w XVI wieku. Pierwotne okna były najpewniej ostrołuczne i obustronnie rozglifione. Nawę oświetlać mogły od południa dwa otwory, natomiast prezbiterium po jednym od południa i wschodu. Fasada zachodnia kościoła mogła być przedzielona małym otworem, być może okulusem, lub pozostawiona bez okna. Bez otworów okiennych, zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną, pozostawiono elewację północną budowli.
Główne wejście do kościoła znajdowało się po stronie zachodniej, na osi ściany, w ostrołukowym portalu o ciągłym profilowaniu poprowadzonym od cokołu po klucz archiwolty, a więc o typie występującym praktycznie od XIV wieku po okres późnego gotyku. Profilowanie to utworzono z czterech rowków i trzech wałków wystających z ukośnego ościeża. Południowy portal wejściowy utworzono prostszy, ostrołuczny, ze sfazowanymi krawędziami. Szerszy i niższy portal umieszczono w ścianie północnej po rozbudowie z XVI wieku, skąd prowadził do drewnianej zakrystii.
Stan obecny
Kościół wyróżnia się dziś nietypowym układem przestrzennym i pozostałościami średniowiecznych elementów architektonicznych. Zachował się gotycki portal zachodni, nieco wtórnie podwyższony i poszerzony poprzez wstawienie cegieł pomiędzy fragmenty kamiennych ościeży. Został on przeniesiony z nieistniejącej już pierwotnej ściany zachodniej kościoła, po przedłużeniu korpusu w XVI wieku. Zachował się także gotycki portal południowy (jedyny wciąż umieszczony na pierwotnym miejscu) i XVI-wieczny portal wiodący do zakrystii. Warto zwrócić uwagę na kamienny krzyż wieńczący szczyt zachodni kościoła, bowiem możliwe, iż utworzony jest on z żeber i zwornika gotyckiego, niezachowanego sklepienia. Obecna więźba dachowa wydatowana została dendrochronologiczne na 1682 rok.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Dalibor J., Vácha Z., Vrla R., Kostel sv. Jakuba Většího ve Valašském Meziříčí-Krásně, „Archæologia historica”, 37/2012.