Historia
Kościół św. Jakuba w Kozmicach prawdopodobnie zbudowany został we wczesnych latach XIV wieku. Po raz pierwszy odnotowany został w przekazach pisemnych w 1352 roku, kiedy to płacono z niego 15 groszy papieskiej dziesięciny. W 1367 roku wspomniany został miejscowy pleban o imieniu Mikoláš, natomiast w 1371 roku rycerz Přísňák z Kozmic, który dzierżył wówczas nad kościołem prawo patronatu. W XVII i XVIII wieku zmieniono wystrój i wyposażenie kościoła na barokowe. W 1819 roku do średniowiecznej nawy kościoła dostawiono klasycystyczną wieżę.
Architektura
Kościół św. Jakuba zbudowany został na łagodnym zboczu niewysokiego, rosnącego ku północy wniesienia, mniej więcej w środkowej części osady. Usytuowano go po południowej stronie przebiegającego przez wieś traktu, a po północnej stronie niewielkiego strumienia kozmickiego, rozlanego do formy małego stawu. Zapewne już w średniowieczu przyległy do niego teren był ogrodzony, celem zabezpieczenia cmentarza i odseparowania chłopskiej zabudowy gospodarczo – mieszkalnej. Siedziba rycerska, zabezpieczona fosą i ziemnym wałem, znajdowała się po północno – zachodniej stronie kościoła, w odległości paruset metrów.
Pierwotnie kościół składał się z pojedynczej nawy na planie prostokąta i węższego od niej prezbiterium o trójbocznym zamknięciu po stronie wschodniej. Ani nawa ani prezbiterium nie zostały wzmocnione przyporami. Elewacje zewnętrzne pozostawiono gładkie, uznając że grube mury utrzymają ciężar sklepienia wschodniej części kościoła. Ściany przepruto wczesnogotyckimi, bardzo wąskimi oknami z trójlistnymi zamknięciami, osadzonymi w ostrołucznych, szeroko rozglifionych od zewnątrz i do wnętrza wnękach. Osiowe okno prezbiterium utworzono większe. Wstawiono tam dwudzielny maswerk z dwoma trójliśćmi wpisanymi w ostrołuki i wieńczącym je trójliściem wpisanym w okręg. Ostrołuczny i profilowany portal wejściowy wiódł do nawy nietypowo od północy, co mogło być spowodowane rozmieszczeniem zabudowy we wsi i przebiegającej przez nią drogi.
We wnętrzu nawę w średniowieczu przykrywał płaski drewniany strop lub otwarta więźba dachowa. Prezbiterium przykryto sklepieniem krzyżowo – żebrowym, podzielonym na prostokątne przęsło zachodnie i wieloboczne przęsło wschodnie o układzie sześciodzielnym. Prosto wyżłobione po bokach żebra osadzono na dość wydłużonych ostrosłupowych konsolach i spięto dwoma okrągłymi zwornikami. Jeden ze zworników ozdobiono płaskorzeźbioną rozetą złożoną z pięciu postrzępionych liści, drugi natomiast herbem panów z Benešova (podkowa ze strzałą skierowaną ku górze).
Obie części kościoła rozdzieliła ostrołuczna, nieprofilowana arkada tęczy, wykonana z ciosowych bloków piaskowca. Wystrój ciemnej nawy pierwotnie był skromny, zapewne pozbawiony detali architektonicznych. W prezbiterium na ścianie północnej umieszczono wnękę – armaria, zamykaną żelazną kratą i ujętą kamiennym obramieniem z czterema wysuniętymi narożnikami oraz z dwuspadowym zamknięciem i krzyżem w zwieńczeniu.
Stan obecny
Obecnie średniowieczny charakter od strony zewnętrznej zachowała jedynie wschodnia część kościoła, w której przetrwały trzy wczesnogotyckie okna, w tym jedno z dwudzielnym maswerkiem. Nawa posiada gotyckie mury obwodowe, ale wraz z dobudowaną w XIX stuleciu wieżą utrzymana jest w nowożytnej stylistyce. Jedynie w ścianie północnej w czasie remontu odkryty miał zostać uszkodzony pierwotny portal wejściowy. We wnętrzu prezbiterium zobaczyć można XIV-wieczne sklepienie, arkadę tęczy oraz zamykaną wnękę na kościelne precjoza w ścianie północnej. Ponadto w kościele znajduje się kamienna, wieloboczna chrzcielnica z drugiej połowy XIV wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Podlaha A., Soupis památek historických a uměleckých v Království českém, ročník 35. Politický okres benešovsý, Praha 1911.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. II, Praha 1978.
Vnoučková D., Středověké kostely na Benešovsku v sídelních souvislostech, Praha 2015.