Historia
Kościół św. Marcina zbudowany został w drugiej połowie XIII wieku, jako świątynia farna dla Kostelca nad Labem. Pod koniec średniowiecza przebudowano go w stylistyce późnogotyckiej, ale utracił swą pierwotną funkcję fary po wojnach husyckich na rzecz pobliskiego kościoła św. Wita. Nowożytne prace budowlane miały miejsce w XVII wieku, kiedy to przekształcono kaplicę, w 1769 roku gdy dostawiono wieżę i kruchtę, oraz w 1894 roku, kiedy przeprowadzono gruntowny remont.
Architektura
Kościół zbudowano we wschodniej części osady, w pobliżu strugi młyńskiej (pierwotnie strumienia lub odnogi rzeki) wpadającej na północy do Łaby. U schyłku średniowiecza była to budowla trójnawowa z prezbiterium o szerokości nawy głównej (7,6 x 6,5 metra), wielobocznie zakończonym na wschodzie (pięć boków ośmioboku), do którego od północy i południa dostawiono zakrystię oraz kaplicę.
Oświetlenie kościoła zapewniały średniej wielkości, ostrołucznie zamknięte okna, przy czym prezbiterium było dość ciemne, gdyż z powodu otoczenia przez kaplicę i zakrystię, w jego ścianach były tylko dwa okna. Wypełniono je kamiennymi maswerkami. Południowo – wschodnie otrzymało dwa trójliście oraz sześć sferycznych czworoboków otaczających koło, północno – wschodnie natomiast dwa trójliście i jeden czwórliść w górnej partii.
Wewnątrz prezbiterium przykryto pojedynczym, prostokątnym przęsłem sklepienia krzyżowo – żebrowego oraz sklepieniem sześciodzielnym nad wschodnim zamknięciem. Gruszkowe w przekroju żebra spięto gładkimi, okrągłymi zwornikami. Oparto je na przyściennych konsolach o z grubsza piramidalnych kształtach. Sąsiednią zakrystię o wymiarach 4 x 5,7 metra przykryto sklepieniem krzyżowo – żebrowym podzielonym na dwa przęsła.
Korpus nawowy połączono z prezbiterium szeroką na 4,7 metra i wysoką na 5,6 metra ostrołuczną arkadą tęczy. Zarówno nawa główna o długości 12,9 i szerokości 6 metrów, jak i nawy boczne o wymiarach 12,4 x 3,6 i 12,1 x 3,8 metra przykryto drewnianymi stropami. Rozdzieliły je dwa rzędy trzech arkad o rozpiętości 3,3 metrów i wysokości 5 metrów, opartych na czworobocznych filarach z cokołami. Na boki filarów nałożono konsole podtrzymujące arkady.
Stan obecny
Gotycki kościół został częściowo przebudowany w okresie nowożytnym, co widoczne jest zwłaszcza od zachodu, gdzie przystawiono klasycystyczną wieżę i przekształcono szczyt korpusu nawowego. Spośród średniowiecznych detali architektonicznych zachował się południowy portal w nawie bocznej, okna z bogatymi maswerkami, sklepienie prezbiterium i zakrystii, oraz arkady międzynawowe.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Podlaha A., Šittler E., Soupis památek historických a uměleckých v politickém okresu Karlínském, Praha 1901.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. II, Praha 1978.