Historia
Kościół został wzniesiony w osadzie górniczej, dlatego poświęcono go patronowi górników, św. Jakubowi Większemu. Zbudowano go na przełomie XI i XII wieku, pierwotnie w formie rotundy, na miejscu dawnego dworu książęcego. W początkach XIII wieku rotundę powiększono o wieżę i wolnostojącą nawę. Przed 1515 rokiem do starszej nawy dobudowano późnogotyckie prezbiterium, a rotunda zaczęła służyć jako zakrystia. Cały kościół służył natomiast jako świątynia parafialna dla miasta Jemnice. Funkcję tą pełnił do 1658 roku, kiedy to parafię przeniesiono do centrum miasta, do kościoła św. Stanisława. Niestety pod koniec XVIII wieku zburzono zakrystię, czyli romańską rotundę, a wieżę nadbudowano. Ostatnia większa przebudowa miała miejsce w latach 1849-1851, kiedy to po pożarze z 1832 roku zasklepiono nawę i dobudowano emporę.
Architektura
Kościół św. Jakuba zbudowany został na terenie podmiejskiej osady targowo – górniczej Podolí, po północno – zachodniej stronie odległych o kilkaset metrów Jemnic. Usytuowano go na zboczu wzgórza opadającego po stronie wschodniej ku dolinie rzeki Želetavki i wpadającego do niej strumienia Menešoviskiego. Pierwotna budowla z przełomu XI i XII wieku była cylindryczną rotundą z podkowiastą w planie apsydą po stronie wschodniej. Nawa rotundy miała około 6,5 metra średnicy, przy murach grubości około 1,4 metra. Mury apsydy mogły być nieco cieńsze. Wejście do rotundy znajdowało się po stronie zachodniej. Przypuszczalnie od południa i wschodu rozmieszczone były niewielkie szczelinowe okna z obustronnymi rozglifieniami.
W początkach XIII wieku po zachodniej stronie nawy rotundy wzniesiono cylindryczną wieżę, natomiast po południowej stronie prostokątną w planie budowlę o funkcji nowej nawy lub świeckiego dworu, przy czym ta nowa prostokątna budowla nie została bezpośrednio połączona murami ani z wieżą, ani z rotundą. Wieża uzyskała mniejszą średnicę niż nawa i apsyda rotundy. Została połączona przejściem z tą pierwszą, zarówno na poziomie przyziemia, jak i na wysokości piętra, gdzie w rotundzie musiała mieścić się empora. Wieża była budowlą smukłą, pierwotnie sięgającą wysokością dachu prostokątnej nawy. Na jej elewacjach pozostawiono liczne otwory maczulcowe, po wykorzystywanych w trakcie budowy rusztowaniach, a na najwyższej kondygnacji przepruto dwudzielne przeźrocza. Nawę natomiast od północy i południa doświetlono niewielkimi półkolistymi otworami okiennymi o obustronnych rozglifieniach. Wejście do prostokątnej nawy wiodło od południa, poprzez prosty, półkoliście zamknięty portal.
Około 1515 roku nawa została powiększona o trójbocznie zamknięte i oszkarpowane prezbiterium, usytuowane z wyraźnym przesunięciem ku północy od osi wzdłużnej kościoła. Pomiędzy przyporami przepruto ostrołucznie zamknięte okna, wypełnione dwudzielnymi maswerkami. Wraz z ich budową powiększono też okna w nawie, w które osadzono również dwudzielne maswerki. Ponadto w zachodniej ścianie osadzono późnogotycki portal dwuramienny (siodłowy). Wewnątrz prezbiterium przykryto późnogotyckim sklepieniem sieciowym z żebrami klinowego przekroju, spiętymi okrągłymi zwornikami i wspartymi przez poligonalne, dwukrotnie podcięte konsole. Nawa była przez całe średniowiecze zwieńczona płaskim stropem, choć możliwe, że sklepienie było planowane, gdyż na jednej ze ścian umieszczono konsolę identyczną jak w prezbiterium. Obie części kościoła połączono arkadą tęczy ze sfazowanym, ostrołucznym obramieniem.
Stan obecny
Do czasów współczesnych zachowały się mury obwodowe nawy z XIII wieku wraz z późnogotyckim prezbiterium z początku XVI wieku. Po stronie północnej widoczna jest również XIII-wieczna wieża, nadbudowana w okresie nowożytnym. O istnieniu rotundy świadczą już tylko fundamenty i ślady na wschodniej elewacji wieży. Późnoromańskie okna nawy są obecnie zamurowane, ale przetrwały późnogotyckie okna z maswerkami, XVI-wieczny portal zachodni oraz starsze wejście południowe do nawy. W prezbiterium oprócz późnogotyckiego sklepienia widoczne są malowidła z około 1515 roku oraz wieżowe pastoforium.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Konečný L.J., Některé novější poznatky ke vztahu románských sakrálních a profánních objektů jižní Moravy, „Archæologia Historica”, 6/1981.
Umělecké památky Moravy a Slezska J/N, red. B.Samek, t. II, Praha 1999.