Historia
Kościół parafialny osady Ivančice po raz pierwszy odnotowany został w przekazach pisanych w 1239 roku. Ta pierwotnie romańska budowla uległa spaleniu w 1304 roku w czasie najazdu węgiersko – kumańskiego, co stało się impulsem dla rozwijającego się miasta do podjęcia budowy nowej i większej budowli gotyckiej. Prace budowlane rozpoczęto w 1312 roku od wielobocznego prezbiterium. Prawdopodbnie niedługo później podjęto też budowę wieży, początkowo wolnostojącej i mogącej pełnić funkcje strażnicze. Jej wznoszenie przeciągnęło się do drugiej połowy XIV wieku. Przypuszczalnie na przełomie XIV i XV wieku podjęto intensywniejsze prace nad korpusem nawowym, ale do wybuchu wojen husyckich ukończono jedynie ceglane mury nawy głównej. Do budowy kościoła powrócono około lat 70-tych XV wieku, w czasach gdy miasto przeszło spod władzy królewskiej we władanie panów z Lipy. Dopiero około 1490 roku ukończono nawy boczne, zasklepiono nawę główną i wniesiono zakrystię.
Pierwsze wczesnonowożytne prace budowlane przy ivančickim kościele miały miejsce w 1561 roku, kiedy to podwyższona została o mieszkalną kondygnację wieża. Pod koniec XVI wieku utworzono galerię w zwieńczeniu murów wieży i ceglaną iglicę, w 1600 roku wstawiono do korpusu emporę, a w 1639 roku dostawiono kaplicę Komínków z Engelhausu. Duże przekształcenia nastąpiły w XVIII stuleciu, w ramach odbudowy kościoła po pożarze z 1763 roku. Przebudowane zostało wówczas prezbiterium i powiększone okna naw bocznych. W drugiej połowie XIX wieku zmodyfikowano elewacje. W 1879 roku wynikła konieczność statycznego zabezpieczenia przechylającej się wieży. Ostatnie większe prace remontowo – budowlane prowadzono w latach 1946-1950 nad dachami i nowymi oknami nawy głównej oraz w latach 1986-1988, gdy między innymi wymieniano posadzki.
Architektura
Kościół zbudowany został pośrodku placu rynkowego. U schyłku średniowiecza posiadał formę trójnawowej pseudobazyliki z wielobocznie zamkniętym prezbiterium po stronie wschodniej i czworoboczną wieżą po stronie zachodniej, przy czym do budowy nawy głównej mogły zostać wykorzystane relikty starszej budowli romańskiej. Być może za sprawą znacznie przeciągających się prac budowlanych, korpus kościoła w planie uzyskał nieco nieregularną formę. O ile nawa północna została zrównana skrajnym zachodnim przęsłem z wieżą, to nawę południową doprowadzono jedynie do połowy południowej elewacji wieży. Sporą nieregularność uzyskał również rzut samej wieży. Na południu nawa boczna zamknięta została na wysokości prezbiterium wieloboczną apsydą, na północny natomiast nawę boczną połączono z czworoboczną zakrystią. Układ przestrzenny budowli uzupełniły dwie płytkie kruchty przy trzecich przęsłach naw bocznych od zachodu.
Zewnętrzne elewacje kościoła opięte zostały cokołem ze sfazowanym gzymsem oraz przyporami. Te ostatnie przy nawach bocznych utworzono niższe, przy prezbiterium wysokie, uskokowe, zwieńczone kombinacją szczycików i daszków jednospadowych. Wszędzie w narożnikach przystawiono je pod skosem w stosunku do osi kościoła. Pomiędzy przyporami porozmieszczano ostrołucznie zamknięte okna, w prezbiterium prawdopodobnie wypełnione trójdzielnymi maswerkami. Mniejsze okna w zakrystii i wieży udekorowano trójliśćmi wpisanymi w ostrołuczne archiwolty, przy czym w wieży oprócz otworów dwudzielnych w czworobocznych obramieniach zastosowano też prostsze okna ze sfazowanymi czworobocznymi ościeżami. Jako że mury nawy głównej jako jedyne nie zostały wzniesione z kamienia, w clerestorium możliwe było poprowadzenie pod okapem dachu fryzu z ustawionych na skos cegieł. Jeszcze wyraźniejszy akcent horyzontalny wprowadziły rozdzielające elewacje wieży gzymsy kordonowe. Wejścia do kościoła w nawach bocznych wyposażono w ostrołuczne portale. Z nich północny udekorowano bogatszym profilowaniem, złożonym z gruszkowych w przekroju wałków i wklęsek.
Wnętrze korpusu nawowego przykryte zostało sklepieniami krzyżowo – żebrowymi, podzielonymi na dość nieregularne przęsła, różniące się szerokością i długością zwłaszcza w nawach bocznych. Wieloboczną wschodnią apsydę nawy bocznej nakryto sklepieniem sześciodzielnym, oddzielonym od pozostałej części nie żebrem jarzmowym, lecz sfazowaną arkadą. W nawach bocznych i nawie głównej żebra klinowego i gruszkowego przekroju podwieszono na ścianach z podcięciami i spięto okrągłymi zwornikami ze znakami herbowymi. Podział na nawy zapewniły ostrołuczne arkady, nad którymi utworzono wyraźny uskok murów. Arkady ozdobiono wzdłuż krawędzi parami płytkich wgłębień. Prezbiterium oddzielono od nawy głównej ostrołuczną arkadą tęczy z obustronnym sfazowaniem. Pierwotnie przykryte było sklepieniem krzyżowo – żebrowym nad pojedynczym przęsłem zachodnim i sklepieniem sześciodzielnym nad wielobocznym zamknięciem. W obu zastosowano żebra o profilu gruszkowym. W dwuprzęsłowej zakrystii zastosowano ciekawy wariant sklepienia trójpodporowego, uzupełnionego w każdym przęśle dodatkowym narożnym żebrem. Tamtejsze klinowe w przekroju żebra osadzono na przyściennych wspornikach i spięto zwornikami z reliefami głowy Chrystusa i św. Jana.
Stan obecny
Kościół farny Ivančic zachował do dnia dzisiejszego w całości gotyckie mury obwodowe, powiększone o nowożytną kaplicę południową. Niestety pierwotne cechy stylistyczne znacznie zatarło całkowite przekształcenie wszystkich otworów okiennych w korpusie nawowym i prezbiterium. Spośród średniowiecznych detali architektonicznych od zewnątrz widoczny jest fryz clerestorium, a północny i południowy portal wejściowy do naw bocznych ochraniają kruchty. Gotyckie okno z maswerkiem zachowało się we wschodniej ścianie zakrystii. Tam też widoczny jest profilowany portal dwuramienny. Liczne gotyckie okna posiadają nadal mury wieży, choć przykryta jest ona nowożytną balustradą i iglicą. We wnętrzu nad barokowym sklepieniem prezbiterium widoczne są jeszcze gotyckie fragmenty żeber. Średniowieczne sklepienia zachowały wszystkie nawy korpusu oraz zakrystia.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Umělecké památky Moravy a Slezska A/I, red. B.Samek, t. I, Praha 1994.