Historia
Zamek został zbudowany w drugiej połowie XIII wieku na miejscu wcześniejszego grodu, który był ważnym punktem granicznym, często biorącym udział w trakcie walk polsko – czeskich w XI i XII stuleciu. Gród został zniszczony w 1241 roku w trakcie najazdu mongolskiego, po którym przez pewien okres pozostawał opuszczony i w ruinie. Odbudowę, a właściwie budowę nowego, kamiennego już zamku, przypisuje się królowi Przemysłowi Ottokarowi II. Wspomniany on został w 1271 roku, kiedy to władca podarował mieszczanom 40 łanów lasu pod Hradcem („de silva circa Gredz”) oraz w 1277 roku, gdy na zamku spotkał się Przemysł Ottokar II z norymberskim burgrabią Friedrichem. Rok później po śmierci króla w bitwie pod Suchymi Krutami Hradec stał się schronieniem królowej Kunegundy, która podstępem uciekła z internowania na zamku Bezděz. Roczny dochód 3000 grzywien srebra z Hradca zapewnił jej wygodne życie, a burgrabią zamku został Zawisza z Falkenštejna, kochanek a następnie mąż Kunegundy.
W 1284 roku Hradec nad Moravicí przejął od króla Wacława II Mikołaj I opawski, nieślubny syn Przemysła Ottokara. Jego syn, Mikołaj II, cieszył się przychylnością króla Jana Luksemburskiego, który oddał mu w 1318 roku w lenno ziemie opawską. Stało się to dwa lata po tym, gdy król nadał Hradec w lenno Janowi z Vartemberka, a ten odmówił później jego zwrotu i trzymał zamek aż do swej śmierci w 1318 roku. Hradec, przebudowany przez Mikołaja II, stał się centrum księstwa opawskiego i siedzibą książąt opawskich. W 1377 roku książę Przemek opawski z powodu ogromnych długów musiał sprzedać część majątku, a w 1383 został nawet zmuszony zastawić czasowo Hradec panom z Kravař. Książę aż do śmierci w 1433 roku był nieprzejednanym przeciwnikiem husytów i pod każdym względem wspierał cesarza Zygmunta. Dlatego ziemia opawska na początku 1428 roku została obrana celem zbrojnej wyprawy husyckiej. W jej trakcie Hradec został oblężony, lecz dowódca garnizonu zamkowego, syn Przemka, Wacław II, podpisał z napastnikami zawieszenie broni, czym z pewnością uchronił zamek od zniszczenia.
W XV wieku znaczenie Hradca nad Moravicí zaczęło stopniowo maleć na skutek budowy nowego zamku w Opawie. Od Jana, syna księcia Wacława II, kupił go w 1464 roku król Jerzy z Podiebradów i już rok później przekazał swym synom. Podczas wojen czesko-węgierskich z drugiej połowy XV wieku ziemia opawska była mocno pustoszona, jednak Hradec nad Moravicí szczęśliwie unikał poważniejszych zniszczeń. Zamek był wówczas często oddawany przez władców w zastaw. W 1584 roku cesarz Rudolf II sprzedał go Kašparowi Pruskovskému, który natychmiast rozpoczął gruntowną przebudowę średniowiecznego zamku w renesansową rezydencję.
W czasie wojny trzydziestoletniej budowla znacznie ucierpiała. Wpierw zajęły ją wojska duńskie, które urządziły na zamku mennicę fałszywych pieniędzy. W 1627 roku po tygodniowym oblężeniu Hradec nad Moravicí odbiła cesarska armia Albrechta z Valdštejna. Przez pozostały okres wojny, aż do pokoju westfalskiego w 1648 roku, zamek był naprawiany i ponownie fortyfikowany. Po wojnie Jiří Kryštof II Pruskovský rozebrał obwarowania i skupił się na polepszeniu warunków mieszkalnych. Jego rodzina posiadała zamek na własność do 1733, kiedy to sprzedano go Volfowi Konrádovi z Neffzernu, a w 1778 rodzinie Lichnovských z Voštic. W 1796 roku zamek został zniszczony przez pożar. Jego rozpoczęta rok później odbudowa, doprowadziła niestety także do prawie całkowitego zniszczenia pierwotnej budowli. Kolejne prace prowadzono w XIX stuleciu, kiedy to wzniesiono w pobliżu neogotycki tzw. Czerwony Zamek.
Architektura
Zamek został wzniesiony na podłużnym grzbiecie wzniesienia z dłuższymi bokami usytuowanymi na linii północ – południe. Z dwóch dłuższych bocznych stron chroniony był dużymi spadkami terenu oraz dodatkowo rzeką Moravicą po stronie zachodniej i potokiem Hradečna na wschodzie, a łagodniejszy dostęp od strony północnej został wzmocniony przekopanym w poprzek rowem, ponad którym przerzucono drewniany most. Z tej strony rozwinęło się także podzamcze, a właściwie niewielkie miasteczko o wielkości około 2 ha z zabudową gospodarczą i kościołem św. Piotra i Pawła. Ochronę osady zapewniał kamienny mur obronny, wzniesiony z każdej strony poza południową (była więc otwarta od strony zamku) oraz poprzeczny przekop. Wiódł przez niego drewniany most prowadzący do bramy Opawskiej, natomiast po stronie południowo – wschodniej komunikację zapewniała brama Fulnecka. Obie prawdopodobnie miały formę wież bramnych. Drugą bramę wiodącą do zamku usytuowano po jego stronie południowej i także zabezpieczono poprzeczną fosą. Podzamcze południowe było znacznie mniejsze niż północne.
Główna część zamku otrzymała w planie kształt zbliżony do prostokąta o wymiarach 50 x 130 metrów, z częścią południową położoną nieco niżej niż północna. Jego usytuowanych na dwóch przeciwległych końcach bram strzegły dwie czworoboczne wieże: jedna po stronie północno – zachodniej i jednak na południowym – wschodzie. Obie były poprzedzone wspomnianymi głębokimi i szerokimi przekopami (na północy przekop był zdwojony) i obie łączyły się z masywnymi murami obronnymi zamku o grubości 2,1-2,5 metra. Północna miała wymiary 12 × 14 metrów, południowa była nieco większych rozmiarów, osiągnęła 12 x 18 metrów. Wieża północna usytuowana była narożnikiem w kierunku drogi dojazdowej, tak by zminimalizować zniszczenia ewentualnego ostrzału przeciwników. W kierunku wschodnim wychodził od niej niski mur parchamu oraz kurtyna północna muru obronnego o grubości około 2,5 metrów, wydzielająca obszar międzymurza, którędy zapewne wiodła droga wjazdowa na dziedziniec zamku górnego. Tam usytuowano zabudowę o charakterze reprezentacyjno – mieszkalnym. Budynki przylegały do wschodniego muru i osiągały różne wysokości, a ich północna część była podpiwniczona. Według opisu z XVI wieku główny pałac miał trzy kondygnacje z dużą salą na pierwszym piętrze.
Stan obecny
Średniowieczny zamek w wyniku prac z XVIII i XIX wieku praktycznie przestał istnieć. Część dzisiejszej zabudowy (np. Biała Wieża) została posadowiona na fundamentach oryginalnych budynków, a część wzniesiono od podstaw. Relikty pierwotnych murów ukryte są zapewne pod tynkami centralnej części dzisiejszej zabudowy, czyli tzw. Białym Zamkiem, którego dolne partie wschodniej i zachodniej ściany zawierają średniowieczne mury. Obecnie jest to czteroskrzydłowy, klasycystyczny budynek o niemal prostokątnym planie, w miejscu jądra dawnego gotyckiego zamku. Na miejscu północnego przedzamcza znajduje się natomiast neogotycki pałac zwany Czerwonym Zamkiem. Obecnie mieści się w nim hotel i restauracja. Jedynym zachowanym pierwotnym detalem architektonicznym jest XIV-wieczny portal, obecnie zamurowany, umieszczony w zachodniej ścianie południowego przejazdu zamku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Severní Morava, t. II, red. Z.Fiala, Praha 1983.
Kouřil P., Prix D., Wihoda M., Hrady českého Slezska, Brno – Opava 2000.
Razím V., Středověká opevnění českých měst. Katalog Morava a Slezsko, Praha 2019.