Historia
Wieś Hostivař w przekazach pisanych odnotowana została już w 1068 roku. W 1132 roku przekazana została wraz z lasem, łąkami i polami klasztorowi sázavskiemu, z donacji Přibyslavy, wdowy po Hroznacie. Sam kościół odnotowany został dopiero w 1352 roku w rejestrach dziesięciny papieskiej. Jego budowa musiała mieć miejsce około połowy XIII wieku, na co wskazywałby charakter użytego materiału budowlanego oraz przenikanie stylistyki romańskiej i wczesnogotyckiej. Kościół ten powstał na miejscu starszego cmentarza, mógł też zostać zbudowany przy wykorzystaniu murów romańskiej rotundy z XI wieku, przypuszczalnie ufundowanej przez sázavskich benedyktynów. Na przełomie XVIII i XIX wieku budynek poddano klasycystycznej przebudowie. Kolejne naprawy prowadzono w 1864 roku i pod koniec XIX stulecia, a ostatnie większe prace renowacyjne miały miejsce w 1984 roku. W 2010 roku przeprowadzono restaurację średniowiecznych malowideł ściennych w apsydzie.
Architektura
Kościół zbudowany został na wzgórzu, po południowej stronie niewielkiej rzeki Botič, w zakolu której leżała cała wieś. XIII-wieczny budynek wzniesiony został z kamienia łamanego, głównie z kwarcytu, przy wykorzystaniu dokładnie opracowanych ciosów do wzmocnienia narożników i wykonania detali architektonicznych (arkada tęczy, ościeża okienne). Posiadał prosty układ z długą nawą na planie prostokąta o wymiarach 17,8 x 9,2 metra i grubości murów wynoszącej w przyziemiu około 1,2 metra. Po stronie wschodniej zamknięty został nietypowo wysoką apsydą na rzucie półkola o średnicy 7,1 metra, która mogła pierwotnie być wczesnoromańską rotundą, częściowo wykorzystaną w trakcie budowy XIII-wiecznego kościoła.
Oświetlenie nawy zapewniały okna o lekko pochyłych glifach, zakończone łukami półkolistymi lub lekko ostrołucznymi. Trzy takie otwory znajdowały się w ścianie północnej, cztery w ścianie południowej. Od strony zachodniej umieszczono jedynie mały czworoboczny otwór na poziomie szczytu. Apsydę doświetlały odmienne okna szczelinowe, obustronnie rozglifione, o półkolistym zamknięciu. Utworzono trzy takie otwory o promienistym układzie (jedno na osi po stronie wschodniej, jedno od północnego – wschodu i jedno na południowym – wschodzie). Wejście do wnętrza nawy wiodło pierwotnie od zachodu i północy, gdzie znajdował się wczesnogotycki ostrołuczny portal, z masywnym wałkiem osadzonym w prostym uskoku i z wysokim cokołem.
W środku zachodnią część nawy zapewne wypełniała empora. Nawa nie była podsklepiona, konchą zwieńczono jedynie wnętrze apsydy. Nawę z apsydą połączono półkoliście zwieńczoną arkadą tęczy. Wewnętrzne elewacje apsydy od XIII wieku pokrywały barwne malowidła figuralne, podzielone na części i ujęte pasami z dekoracjami roślinnymi. Centralnym motywem fresku był motyw Sądu Ostatecznego w formie Majestas Domini, który umieszczono na sklepieniu apsydy, a więc w miejscu typowym dla tego motywu ikonograficznego. Centralna część apsydy, włącznie z glifami okien, poświęcona była postaciom świętych. W dolnej części na ścianę naniesiono sceny z dzieciństwa Chrystusa.
Stan obecny
Do czasów współczesnych romańską formę zachowała jedynie apsyda kościoła, przypuszczalnie będąca pozostałością XI-wiecznej rotundy. Przetrwały w niej trzy odrestaurowane okna (jedno widoczne tylko od strony wewnętrznej) i koncha, a także XIII-wieczne malowidła ścienne. Okna nawy zostały przekształcone w okresie nowożytnym, zmieniono wówczas również kąt nachylenia połaci dachu. W ścianie północnej widoczny jest zamurowany wczesnogotycki portal, odkryty w trakcie remontu z 1895 roku. W jego wnętrzu widnieje obecnie renesansowa płyta nagrobna. Kruchta zachodnia, północna zakrystia i wieżyczka na kalenicy dachu są elementami w całości nowożytnymi.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Dragoun Z., Praha 885-1310. Kapitoly o románské a raně gotické architektuře, Praha 2002.
Podlaha A. Soupis památek historických a uměleckých v království Českém od pravěku do počátku XIX století, politický okres vinohradský, Praha 1908.
Truncová M., Kostel Stětí sv. Jana Křtitele v Hostivaři, Praha 2019.