Historia
Pierwsza pisemna wzmianka o Horšovie odnotowana została w latach 1182-1192. W osadzie, ważnym dla regionu ośrodku, znajdował się wówczas biskupi dwór, administrowany przez niejakiego Kryštofa Ošitka. W Horšovie funkcjonował także niewielki romański emporowy kościół, czy też biskupia kaplica, wzniesiona nie później niż w ostatniej ćwierci XII wieku. W trzeciej ćwierci XIV wieku została ona poddana rozbudowie do formy gotyckiego kościoła, pomimo iż Horšov utracił już wówczas swoje pierwotne znaczenie. Prace budowlane związane były z urzędowaniem praskich biskupów Arnošta z Pardubic i Jana z Jenštejna.
Po powiększeniu kościół pełnił funkcję parafialną, ponadto siedzibę posiadał przy nim tzw. naprawnik, którego obowiązkiem było pełnienie służby wojskowej w czasach zagrożenia na rzecz władzy kościelnej. Pod koniec XIV wieku kościół powiększono o zakrystię (kaplicę św. Barbary), powstałą z fundacji Dobrohosta z Ronšperka. Wtedy też wnętrze pokryto malowidłami ściennymi. Następnie pod koniec XV lub na początku XVI wieku zbudowana została nad nawą wieża.
W 1648 roku kościół miał zostać spalony przez grasujące po okolicy oddziały szwedzkich żołdaków. W czasie wojny trzydziestoletniej prawdopodobnie zanikła też horšovska parafia, przez co kościół Wszystkich Świętych zdegradowano do rangi fili parafii w Horšovskim Týně. Około połowy XVIII wieku podjęto się gruntownej naprawy i przebudowy kościoła, prowadzonej w stylistyce barokowej. W jej trakcie między innymi dobudowana została kruchta oraz empora. Kolejne naprawy miały miejsce około 1807 i 1987 roku.
Architektura
Gotycki kościół wzniesiony został przy wykorzystaniu fragmentów nawy starszej, romańskiej budowli, której część zachodniej i południowej ściany włączona została w nową, większą nawę (romański kościół posiadał wymiary zaledwie 8 x 10 metrów). Mury gotyckie utworzono cieńsze od romańskich o około 0,15 do 0,2 metra. Oprócz prostokątnej nawy wzniesione zostało węższe, wielobocznie zamknięte na wschodzie prezbiterium, czworoboczna zakrystia, nietypowo dostawiona pod koniec XIV wieku do prezbiterium od południa, a w okresie późnego gotyku nad południowo – zachodnim narożnikiem nawy nadbudowana została czworoboczna wieża. Nawę i prezbiterium przykryto wysokimi dachami dwuspadowymi o stromych, typowych dla gotyku połaciach, w nawie opartych na dwóch trójkątnych szczytach, a w prezbiterium z kilkoma załamaniami na wschodzie.
Wejście do nawy gotyckiego kościoła wiodło od północy, przez ostrołucznie zamknięty portal, z ciągłym profilowaniem obramienia od cokołu po klucz archiwolty. Posiadał on gładki, być może pierwotnie pokryty malowidłami tympanon, osadzony na dwóch zaoblonych kamiennych konsolach w narożnikach przejścia. W prostych elewacjach nawy i zakrystii oraz pomiędzy przyporami opinającymi prezbiterium, przebite zostały ostrołuczne, stosunkowo wąskie okna. Pierwotnie były one wypełnione maswerkami, zapewne operującymi głównie motywami trójliści. Na najwyższej kondygnacji wieży zastosowano nietypowo trzy duże okna późnogotyckie z otworami dzielonymi krzyżami, charakterystycznymi bardziej dla architektury świeckiej (być może zostały przeniesione z jakiegoś rozebranego pod koniec XV wieku budynku).
Wnętrze prezbiterium przykryte zostało nad dwoma wydłużonymi, prostokątnymi przęsłami sklepieniem krzyżowo – żebrowym. We wschodnim przęśle wielobocznym zastosowano układ sześciodzielny sklepienia. Podwójnie żłobione żebra o klinowym przekroju opuszczono na stożkowe konsole. Nawę, pierwotnie przykrytą drewnianym stropem, oddzielono od prezbiterium ostrołuczną arkadą tęczy. W zakrystii założone zostało jednoprzęsłowe sklepienie krzyżowo – żebrowe, z prostszymi niż w prezbiterium żebrami, które spięto pojedynczym zwornikiem zdobionym wizerunkiem barana i skaczącego jelenia (godło Dobrohosta z Ronšperka).
Wieża nadbudowana została na ciosowych murach nawy, pochodzących jeszcze z okresu romańskiego. Jej dwie dolne kondygnacje otwarto na nawę szerokimi przejściami, kondygnacje porozdzielano drewnianymi stropami. Podczas wznoszenia wieży w jej wnętrze i mur wbudowano część starszej gotyckiej więźby dachowej. Krokwie przechodzące przez wieżę zostały wycięte i usunięte po ukończeniu prac budowlanych. Na najwyższej kondygnacji zawieszony został gotycki dzwon.
Stan obecny
Kościół od strony zewnętrznej, za wyjątkiem kruchty zachodniej, zachował się do chwili obecnej w większości w gotyckiej formie, choć część ściany południowej i zachodniej jego nawy pochodzi jeszcze z okresu romańskiego, natomiast ściana północna wzniesiona została przy użyciu romańskiego materiału rozbiórkowego. Najstarsze fragmenty poznać można po braku cokołu, romańskie jest także małe okienko w południowo – zachodnim narożniku kościoła oraz półkolisty portal w murze pierwszego piętra wieży. Prawdopodobnie zachowała się gotycka więźba dachowa, zarówno nad nawą, jak i prezbiterium kościoła. Wewnątrz prezbiterium zachowało się XIV-wieczne sklepienie, ale jego konsole przykryte są barokowymi pilastrami. Gruntownej barokizacji uległa również przestrzeń nawy oraz arkada tęczy. Maswerk ostrołukowych okien w prezbiterium został wyłamany, choć otwory okienne zachowały swój pierwotny kształt. Nowożytnym dodatkiem jest natomiast otwór w północnej i południowej ścianie nawy. Cennym elementem kościoła jest zakrystia w której zachowało się gotyckie sklepienie, zespół malowideł ściennych z końca XIV i XV wieku oraz okna z fragmentem maswerku. Pośród scen figuralnych malowideł, widoczna jest między innymi panorama Horšova z próbą uchwycenia średniowiecznej zabudowy.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Procházka Z., Kostel Všech svatých v Horšově, „Průzkumy památek V”, 2/1998.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. I, Praha 1977.