Historia
Pierwsza pewna wzmianka o wsi Horní Dunajovice odnotowana została w przekazach pisemnych 1350 roku. Trzy lata później dzierżyli ją trzej rycerze: Hanuš, Štěpán i Václav, spokrewnieni z panami z Ledca i Popic, z którymi dzielili wspólny herb. Rodzina była duża i bardzo rozrośnięta, ale nie miała problemów mieszkalnych, gdyż już w 1355 roku we wsi Dunajovice wzmiankowany był sporej wielkości zamek. Prawdopodbnie do jego budowy doszło niedługo przed połową XIV stulecia, zapewne z fundacji ojca wspomnianych powyżej braci.
W 1358 roku Hanuš Dunajovicki sprzedał zamek margrabiemu morawskiemu Janowi Henrykowi Luksemburskiemu, ten Jimramowi z Pernštejna, a ten Filipowi z Jakubova. Zadłużony majątek Filipa musiał zostać sprzedany przez jego spadkobierców w 1368 roku, przez co zamek ponownie zmienił właściciela, którym zostali znojemscy, brneńscy i budziejowiccy Żydzi. Od nich w 1386 roku Dunajovice kupił Filip ze Svojanova, który sprawował przez wiele lat urząd marszałka morawskiego. Zmarł on bezdzietnie i zapisał zamek Niklasovi Huntovi z Florštetu. Podobno był on twardym i bezwzględnym człowiekiem, który rozszerzał swoją własność przez wymuszenia i rabunek. Z drugiej jednak strony ciężki okres wojen husyckich Dunajovice przetrwały bez większych szkód.
Od 1447 roku właściciele zamku parokrotnie zmieniali się. Był to Jan z Lichtenburka, następnie panowie z Vajtmile i władykowie z Říčan. W 1505 roku Dunajovice kupił Oldřich Březnicki z Náchodu. Jego zubożałemu rodowi zaczęło się wówczas lepiej wieść, co pozwoliło przeprowadzić w latach 30-tych XVI wieku dużą przebudowę, uwiecznioną inskrypcjami z datami 1536 i 1537. Prac budowlane prowadzono również za syna Oldřicha, Fridricha, który około 1554-1568 roku wraz z pierwszą żoną sfinansował renesansową przebudowę zamku. W czasach wnuka Oldřicha, Hynka, na początku XVII wieku zamek był już uważany za rezydencję, czy też pałac.
W 1615 roku Hynek sprzedał Dunajovice Vilémovi z Roupova, akurat tuż przed nadejściem ciężkich czasów wojny trzydziestoletniej. Szczególnie ucierpiało wówczas miasto, choć i zamek najpewniej nie uszedł bez szwanku. Po parokrotnych zmianach właścicieli, w 1684 roku Horní Dunajovice kupił konwent premonstratensów ze Strahova. Przeprowadzili oni konieczne naprawy, lecz niestety dokonali także barokowej przebudowy, przekształcając dawny zamek dla potrzeb gospodarczych swojego klasztoru. W ich posiadaniu służące za spichlerz zabudowania były aż do 1948 roku, kiedy to zostały znacjonalizowane. Pierwsze prace remontowe podupadłej budowli rozpoczęto dopiero na początku lat 90-tych XX wieku.
Architektura
Zamek został wzniesiony na stoku opadającym w stronę południową, ku płynącej w niewielkiej dolinie rzece Křepická. Założono go na planie czworoboku o wymiarach 37 x 40 metrów, który otoczono obwodem masywnych kamiennych murów obronnych o grubości około 2 metrów i częściowo nawodnioną fosą. W północnej części dziedzińca wzniesiono trójkondygnacyjny budynek mieszkalny na rzucie wydłużonego prostokąta. Dwie kurtyny muru obronnego połączono z jego południowymi narożnikami, dlatego z trzech stron stanowił on część obwodu obronnego. Wjazd do zamku prawdopodobnie umieszczony był w narożniku południowo – zachodnim. Droga do niego wiodła przez most zwodzony i podłużne podzamcze.
Przyziemie głównego budynku mieszkalnego podzielone było na trzy pomieszczenia o mniej więcej równej wielkości. Do każdej komory wiodły ostrołuczne portale od strony dziedzińca. Były one też połączone ze sobą portalami w ścianach działowych. Przyziemie w typowy dla średniowiecza sposób zapewne przeznaczone było na cele gospodarcze i pomocnicze, miało bowiem skąpe oświetlenie niewielkimi oknami przeprutymi od strony dziedzińca. Funkcję mieszkalno – reprezentacyjną musiało mieć piętro, podzielone na mniejsze pomieszczenie zachodnie i długą salę zajmującą środkową i wschodnią część budynku. Bardziej prywatne komnaty mieszkalne mogły się znajdować na drugim piętrze. Komunikację pomiędzy przykrytymi drewnianymi stropami piętrami zapewniał prawdopodobnie drewniany ganek od strony dziedzińca.
W XV wieku zamek nie był poddawany znaczącym przekształceniom architektonicznym, obmurowana została jedynie fosa. W trakcie przebudowy z początku XVI wieku wybudowane zostało skrzydło zachodnie, dostawione do wewnętrznej ściany muru obronnego. Ponadto w narożniku południowo – zachodnim wzniesiono czworoboczny budynek bramny oraz utworzono od strony dziedzińca krużganek oparty na smukłych kamiennych filarach. Starsze skrzydło także zostało wówczas przekształcone; między innymi powiększono wówczas otwory okienne na późnogotyckie obramienia i dobudowano na zewnętrznej elewacji wykusze.
Stan obecny
Do czasów współczesnych zachowało się skrzydło północne zamku, pierwotnie gotyckie, później jednak przekształcone w okresie renesansu. Przetrwało również XVI-wieczne skrzydło zachodnie wraz z dolną częścią sąsiedniego budynku bramnego. Mur obronny od południa został w większości rozebrany, a fosa zasypana, choć relikty tej ostatniej widoczna są jeszcze po stronie wschodniej. Z powodu zasypania fosy i podwyższenia poziomu terenu skrzydło północne ma dziś pierwszą kondygnację całkowicie pod poziomem gruntu. W jej murach przetrwały trzy gotyckie, wykonane z piaskowca portale i pięć pierwotnych małych okien. Zachowane elementy zamku po wielu latach zaniedbań poddawane są obecnie powolnym remontom.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Jižní Morava, t. I, red. Z.Fiala, Praha 1981.
Plaček M., Hrady a zámky na Moravě a ve Slezsku, Praha 1999.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí, Praha 2001.