Historia
Kościół św. Bartłomieja wybudowany został w stylistyce późnoromańskiej około końca drugiej ćwierci XIII wieku. Podlegał wówczas obediencji kapituły praskiej, a po raz pierwszy odnotowany został w źródłach pisanych w 1261 roku, gdy wieś awansowała do rangi miasteczka. Około trzeciej ćwierci XIV stulecia został poddany przebudowie gotyckiej, w trakcie której powstało nowe prezbiterium i zakrystia. Początkowo kościół posiadał status świątyni farnej, ale od 1420 roku zdegradowano go do roli budowli filialnej, podległej farze w Pertolticach. Parafią Hněvkovice były ponownie od 1856 roku, zaś kościół w 1898 roku poddano renowacji.
Architektura
Pierwotny, późnoromański kościół składał się z prostokątnej nawy o wymiarach 18,5 x 7,7 metra i czworobocznej, kwadratowej w planie wieży na osi fasady zachodniej. Kształt najstarszego prezbiterium nie jest znany, ale najpewniej miało formę węższego od nawy czworoboku, było więc zamknięte na wschodzie prostą ścianą. Elewacje kościoła poprzebijane były wówczas niewielkimi, wąskimi oknami, osadzonymi w półkoliście zamkniętych, obustronnie rozglifionych wnękach. W wieży umieszczono otwory szczelinowe w niższych kondygnacjach, oraz dwudzielne przeźrocza na najwyższym piętrze z dzwonami, przy czym sfazowane ościerza otworów były tam już zamknięte ostrołukami, a kolumienki z kostkowymi kapitelami miały cechy wyraźnie romańskie (prawdopodobnie do przebudowy przeźroczy doszło w okresie gotyku przy wykorzystaniu starszych detali architektonicznych).
Wejście do wnętrza kościoła prowadziło przez zachodnią część ściany południowej nawy, gdzie w okresie gotyku umieszczono ostrołuczny, profilowany portal osadzony na wysokim cokole. Jego drewniane drzwi mogły być blokowane ryglem zasuwanym do otworu w murze. W podobny sposób można było zabezpieczać drzwi z nawy do wieży, która dzięki temu, oraz za sprawą szczelinowych otworów, mogła pełnić rolę bezpiecznego schronienia. Nie licząc przykrytego kolebką w okresie późnego gotyku przyziemia wieży, jej pięć pięter rozdzielono płaskimi, drewnianymi stropami. Podobnie niezasklepiona była nawa kościoła. Założenie sklepienia w przyziemiu wieży spowodowało konieczność usunięcia portalu z nawy na piętro wieży, zastąpionego portalem południowym.
W trakcie gotyckiej przebudowy po wschodniej stronie nawy dostawiono wielobocznie zamknięte prezbiterium (pięć boków ośmioboku) wielkości 5,3 x 7,2 metra, a po jego północnej stronie kwadratową w planie zakrystię. Prezbiterium oświetlały już wysokie, ostrołuczne okna z maswerkami, przebite po jednym pomiędzy uskokowymi przyporami. Do podobnej formy przekształcono także okna w nawie, w jej ścianie południowej. Maswerki miały formę długich prostych lasek oraz czwórliści lub wirujących rybich pęcherzy wpisanych w okręgi.
Wnętrze prezbiterium podzielono na prostokątne przęsło zachodnie, przykryte sklepieniem krzyżowo – żebrowym, oraz wschodni wielobok zwieńczony sklepieniem sześciodzielnym. Żebra gruszkowego profilu opuszczono na przyścienne, profilowane konsole, spięto je także zwornikami. Prezbiterium połączono siodłowym (dwuramiennym) portalem z zakrystią, przykrytą nad pojedynczym przęsłem sklepieniem krzyżowo – żebrowym opartym na piramidalnych wspornikach. Na nawę prezbiterium otwarto sfazowaną arkadą, pochodzącą jeszcze sprzed gotyckiej przebudowy, natomiast w ścianie północnej umieszczono prostą półkę ścienną, pierwotnie zamykaną żelazną kratą. Wnętrze zarówno nawy jak i prezbiterium w średniowieczu pokrywały ścienne malowidła, kończące się około 2 metry przed zachodnią ścianą nawy. Świadczyłoby to o funkcjonowaniu w niej empory.
Stan obecny
Kościół w Hněvkovicach jest dziś przykładem wiejskiej budowli sakralnej łączącej cechy późnoromańskie z gotyckimi. Był przekształcany w okresie nowożytnym, czego dowodzą dwa bezstylowe aneksy południowe: kruchta i dobudówka ze schodami przy wieży. Ponadto podwyższono o około 1 metr mury nawy, częściowo zmodernizowano niektóre okna, a w ścianie południowej prezbiterium przebito nowy portal. Spośród średniowiecznych detali architektonicznych zachował się portal południowy nawy, okna w prezbiterium z maswerkami (wyraźnie odnawianymi w XIX lub XX wieku), późnoromańskie okno w północnej ścianie nawy, oraz sklepienia w prezbiterium, zakrystii i przyziemiu wieży. Widoczny jest także portal do zakrystii i portal z nawy do wieży.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Sommer J., Věž kostela v Hněvkovicích, „Zprávy památkové péče”, roč. 56, číslo 9/10, 1996.
Soukup J., Valchár J., Soupis památek historických a uměleckých v politickém okresu Ledečském. Edice nedokončeného rukopisu. Soupis 54 (Ledeč), Praha 2010.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. I, Praha 1977.