Historia
Osada Hazlov po raz pierwszy pojawiła się w przekazach pisanych w 1224 roku. Była ona własnością chebskich ministeriałów, a więc dworskich urzędników władców lub możnowładców, którzy uzyskali prawo przynależności do stanu rycerskiego. Konkretnie z Hazlova pisał się wówczas niejaki Friedrich, „miles de Haselah”, przypuszczalny inicjator budowy mieszkalno – obronnej siedziby. Jego potomkowie dzierżyli zamek aż do początku XV wieku.
W 1281 roku jako świadek na dokumencie odnotowany został niejaki Albert „de Asla”, natomiast w 1291 roku Albert „de Hasla”. Zapewne ten sam Albert wspomniany został jeszcze w 1309 roku, jako lennik pana Engleharda Nothafta. Początkowo oznaczano go jako rycerza, następnie jako pana („dominus Albertus de Hasla”), co mogło być spowodowane zaawansowanym wiekiem lub wyższą pozycją społeczną. Przypuszczalnie to właśnie za Alberta rozpoczęto powiększanie zamku o pierwsze gotyckie zabudowania. Następca Alberta, Konrad z Hazlova, nie mógł przyczynić się do rozbudowy, bowiem zginął w tragicznych okolicznościach już w 1310 roku, w trakcie konfliktu z klasztorem w Waldsassen. Pod koniec pierwszej połowy XIV wieku ród z Hazlova zaangażowany był w konflikt z Neipergami o nieznanym podłożu, natomiast w drugiej połowie XIV w spór z miastem Cheb. Być może w trakcie walk zamek Hazlov uległ uszkodzeniu.
Od początku XV stulecia, po wymarciu rodu założyciela zamku, jego właścicielami były chebskie rody mieszczańskie. Wpierw Jurowie, od połowy XV wieku rodzina Landwürst, następnie do połowy XVI wieku rodzina Maléřík i w drugiej połowie tamtego stulecia ród Moser. Około 1540 roku Hazlov poddany został wczesnorenesansowej przebudowie, po której dalsze przekształcenia nowożytne prowadzono w późnych latach XVI wieku, w XVII stuleciu w stylistyce barokowej i pod koniec XVIII wieku w formach klasycystycznych. Hazlov utrzymywany był w dobrym stanie do XX wieku, kiedy to został porzucony i popadł w zaniedbanie. W latach 50-tych i 60-tych najbardziej zniszczone części zabytku zostały rozebrane.
Architektura
Zamek założony został w jednym z zakoli strumienia Hazlov, po jego wschodniej stronie, a na północny – zachód od osady, od której oddzielony był fosą. W XIII wieku przypuszczalnie była to budowla głównie konstrukcji drewniano – ziemnej, choć w skład zabudowań wchodziła czworoboczna romańska wieża o wymiarach około 8 x 9 metrów, umieszczona w najwyższym punkcie terenu. Jej wymiary były zbyt małe, by mogła służyć celom mieszkalnym, ale nie wiadomo jaką formę miał najstarszy pałac zamkowy. Całe założenie miało niewielkie rozmiary, wielkości około 30 x 25 metrów, z dziedzińcem ulokowanym na lekko opadającym stoku.
W XIV wieku po zachodniej stronie wieży, nad brzegiem strumienia, wzniesiony został gotycki budynek mieszkalny o nieregularnym w planie rzucie, wydłużony z grubsza na osi północ – południe. Budynek ten mógł stanąć w pobliżu lub na miejscu starszego pałacu romańskiego i wchłonąć jego pozostałości. Jego południowa część była szersza, północna natomiast węższa, z podsklepionym, czworobocznym pomieszczeniem w przyziemiu, nad którym budowla mogła przechodzić do formy wieży. Przy narożniku południowo – wschodnim posiadał nieduży aneks, prawdopodobnie o funkcji przedsionka. Nieregularność budynku wskazywałaby, iż sąsiadował po stronie północo – wschodniej z dużą budowlą, zapewne nieco starszym późnoromańskim lub wczesnogotyckim kościołem, który na wschodzie stykał się z romańską wieżą. Jej przyziemie mogło mieścić prezbiterium kościoła.
Zapewne w tym samym czasie co budynek zachodni, wzniesione zostało też trójkondygnacyjne skrzydło południowe, usytuowane prostopadle do skrzydła zachodniego. Było ono znacznie wysunięte z czworobocznego obrysu zamku i pierwotnie mogło mieć formę wieżową, być może więc oprócz mieszkalnej pełniło też funkcję obronną, przykładowo flankując furtę prowadzącą na teren podzamcza. Od wschodu dziedziniec zamkowy prawdopodobnie zamknięty był kurtyną muru obronnego, być może posiadał też zewnętrzny mur wydzielający wąski parcham. W jego linię wpasowana mogła zostać starsza romańska wieża, początkowo strzegąca wjazdu na teren zamku. Po wybudowaniu skrzydła południowego ukształtowany został drugi, niżej położony dziedziniec w południowo – zachodniej części zamku. Jego utworzenie mogło być efektem stopniowego wkraczania w pierwotną przestrzeń górnego dziedzińca cmentarza i kościoła, co doprowadziło do zmiany układu komunikacyjnego, z wjazdem przesuniętym ze wschodu na południe.
W okresie późnego gotyku skrzydło południowe zostało powiększone do wymiarów 12 x 15 metrów, z wnętrzem parteru podzielonym aż na trzy trakty. Środkowy, najwęższy trakt mógł mieć funkcję komunikacyjną, łączącą główny dziedziniec zamku z mniejszym dziedzińczykiem w narożniku południowo – zachodnim. Ponadto w okresie późnego gotyku starsze skrzydło zachodnie wzbogacone zostało od północy o spory wykusz oparty na dwóch kamiennych konsolach, a pomiędzy oboma skrzydłami umieszczona została wieżyczka komunikacyjna. Kościół przy romańskiej wieży w XV wieku został przebudowany i powiększony, co znacząco zmniejszyło przestrzeń górnego dziedzińca.
Stan obecny
Obecnie teren zamku zajmowany jest przez szereg zabudowań z różnych okresów, w dużej części znacznie zrujnowanych, poddawanych badaniom i stopniowo odnawianych. Wyremontowany jest barokowy kościół Podwyższenia Krzyża Świętego z XVII wieku, przy którego wschodniej ścianie znajdują się mury romańskiej wieży, wtopione w nowożytne zabudowania. Jej dwie najwyższe kondygnacje i cała ściana zachodnia pochodzą już z XVII wieku. Gotyckie południowe i zachodni skrzydła zostały znacznie zdegradowane, ale przy tym ostatnim widoczne są jeszcze relikty gotyckiego wykusza. W skrzydle południowym zachował się in situ gotycki portal. Najstarszym zachowanym romańskim detalem architektonicznym jest portal, osadzony w częściowo zniszczonym murze pałacu przed zachodnią ścianą kościoła.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Heppnerová E., Hrad Hazlov a ministerialita na Chebsku, Plzeň 2018.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Západní Čechy, t. IV, red. Z.Fiala, Praha 1985.
Karel T., Knoll V., Paláce hradu v Hazlově, „Dějiny staveb 2004”, Plzeň 2005.
Karel T., Knoll V., Stavební počátky hradu v Hazlově, „Dějiny staveb 2003”, Plzeň 2004.
Záruba F., Hrady doby přemyslovské I. Královské hrady, biskupská sídla, Chebsko, Praha 2023.