Historia
Najstarszy kościół Wniebowzięcia Panny Marii funkcjonował w Brodzie już w drugiej połowie XIII wieku. Swą siedzibę ulokował przy nim zakon krzyżacki, który sprawował nad świątynią patronat. Podobnie jak całe miasto spłonął on w 1340 roku, co stało się przyczyną budowy nowej, gotyckiej budowli sakralnej. Prace nad nią prawdopodobnie dość długo się przeciągały. W czwartej ćwierci XIV wieku wybudowana miała zostać wieża, a na przełomie XIV i XV wieku wstawiony portal zachodni. Prawdopodobnie dopiero na początku XV wieku zasklepiono wnętrze.
W 1422 roku kościół został spalony przez husytów. Odbudowano go, ale sklepienia korpusu zastąpił już zwykły drewniany strop. W 1570 roku wieżę podwyższono o jedną kondygnację. W takim stanie przetrwał do czasu wojny trzydziestoletniej, pod koniec której, w latach 1633 – 1637, został gruntownie przebudowany i powiększony o nowożytne kaplice. Następnie w latach 1706 – 1709 nad jego wschodnią częścią wzniesiono kopułę. Ostatnie większe prace remontowo – budowlane prowadzono w 1911 roku.
Architektura
Kościół usytuowany został po północno – wschodniej stronie rynku, w bliskiej odległości od poprowadzonych po jego wschodniej stronie obwarowań miejskich. Otrzymał formę dość nietypową dla czeskich, miejskich kościołów farnych z XIV wieku, mianowicie wzniesiono go na planie prostokąta bez wydzielonego zewnętrznie z bryły prezbiterium, ale z masywną wieżą wtopioną w korpus w południowo – zachodnim narożniku. Nie ma pewności czy wydzielone prezbiterium nie było planowane, czy też nie zdążono z jego budową przed rozpoczęciem wojen husyckich.
Całość budowli od zewnątrz opięta została wysokimi, uskokowymi przyporami, pomiędzy którymi rozmieszczono duże, ostrołucznie zamknięte okna. W wieży na dwóch najniższych kondygnacjach otrzymały one formy jednodzielne, dopiero na drugim piętrze, pierwotnie najwyższym, umieszczono większe okna wypełnione maswerkami, flankowane blendami o bardzo podobnym wyglądzie. Kondygnacje wieży rozdzielono sfazowanymi gzymsami kordonowymi.
Główne wejście do kościoła umieszczono w ścianie zachodniej, po północnej stronie wieży, w bogato profilowanym, ostrołucznym portalu osadzonym w prostokątnym obramowaniu na konsolach. Kolejny portal wejściowy znalazł się po stronie południowej korpusu i od północy, gdzie poprzedzony został podsklepioną kruchtą. Przyziemie wieży stanowiło osobne pomieszczenie, dostępne z korpusu dwuramiennym (siodłowym) portalem. Wnętrze korpusu prawdopodobnie było dwunawowe.
Stan obecny
Kościół został mocno przebudowany od czasu końca średniowiecza. Dziś z gotyckiej budowli pozostały mury obwodowe korpusu, przysłonięte licznymi nowożytnymi aneksami, oraz wieża – wyższa o jedną kondygnację i zaopatrzona w nowożytny ryzalit z klatką schodową. Po północnej stronie pośród nowożytnych dobudówek znajduje się jeszcze gotycka kruchta ze sklepieniem krzyżowo – żebrowym. Spośród detali architektonicznych przetrwały okna i blendy wieży oraz portale wejściowe: zachodni i częściowo przekształcony południowy, a także portal w przyziemiu wieży. Wnętrze zostało całkowicie przebudowane i utraciło podział dwunawowy (przetrwał tylko poligonalny półfilar w narożu wieży z wyprowadzeniami żeber). Spośród średniowiecznego wyposażenia zachowały się dwa średniowieczne dzwony, w tym jeden z początku XIV wiek.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. I, Praha 1977.