Historia
Zamek prawdopodobnie zabudowany został w drugiej połowie XIII wieku, jako niewielka fundacja królewska Przemysła II Ottokara lub Wacława II, utworzona w celu ochrony doliny rzeki Ochrzy. Jego pierwszym znanym posiadaczem był burgrabia zamku Loket, Nicholas Winkler, który w 1320 roku przekazał Hauenštejn klasztorowi w Doksanach. Po szesnastu latach zamek odkupił od premonstratensek król Jan Luksemburski, a niedługo potem Karol IV oddał w lenno szlacheckim rodom. Miało to miejsce w 1357 roku, lecz nie odnotowano imienia obdarowanego. Również w tym samym roku władca powiększył majątek zamkowy, na podstawie umowy o wymianie dóbr z klasztorem benedyktyńskim w Postoloprtach. Być może wraz ze zwiększeniem majątku ziemskiego, przeprowadzono wówczas pierwszą rozbudowę zamku.
W 1359 jako posiadacze zamku odnotowani zostali w przekazach pisemnych bracia Oldřich i Erhart z Rugehensensteinu, a w 1360 roku Jetřich z Hostyně i jego bratanek, królewski dworzanin, kanclerz i biskup Minden, Jetřich z Portic. Nie wiadomo jak długo Jetřich dzierżył zamek, lecz już w 1370 roku znajdował się on w posiadaniu Rytířa Kolínskiego, a w 1380 roku wrócił ponownie do rąk króla Wacława IV i jego burgrabiów. W 1420 roku Zygmunt Luksemburczyk zastawił Hauenštejn Štěpánowi z Kobersheimu, mając nadzieję na jego wsparcie w trakcie walk z husytami. Štěpán jednak związał się z buntownikami i w 1429 roku udzielił czynnej pomocy husyckiemu hejtmanowi Jakoubkovi z Vřesovic. Zygmunt nie miał siły na odzyskanie warowni, musiał więc pogodzić się ze sprzedażą zamku przez Štěpána Vilémovi z Illburka, który wkrótce popadł w ostry zatarg z sąsiadami, skutkujący lokalnymi walkami możnowładców.
Od połowy XV wieku właściciele zamku zmieniali się dość często. Jednym z ważniejszych dzierżawców był Hildebrant Satanéř, który około 1470 roku prowadził na Hauenštejnie znaczące prace budowlane. Jego potomkowie dzierżyli zamek do początku XVI stulecia, w międzyczasie otrzymując go od króla Władysław II w dziedziczne lenno. W 1528 roku Hauenštejn kupił Jindřich Šlik z Holíč, który jeszcze w tym samym roku zmarł w następstwie obrażeń odniesionych w trakcie bitwy pod Mohaczem. Dziedzice Šlika około połowy XVI wieku dokonali renesansowej przebudowy zamku, choć zakres tych prac prawdopodobnie dotyczył jedynie domu mieszkalnego.
Około 1600 roku Hauenštejn został uszkodzony przez pożar. W 1642 roku dodatkowe spustoszenia spowodowali Szwedzi, w ramach działań militarnych wojny trzydziestoletniej. Za każdym razem zamek był odnawiany, jednak wiązało się to z kolejnymi renesansowymi i barokowymi przekształceniami (między innymi dostawiono na podzamczu nowy budynek browaru i założono dwa ogrody). W 1663 roku Šlikowie sprzedali rezydencję księciu Juliuszowi Henrykowi sasko-lauenburskiemu, natomiast w XVIII wieku, po paru zmianach właścicieli, ostatecznie przypadła ona rodowi habsbursko-lotaryńskiemu. Od 1837 roku zamek należał do hrabiny Gabrieli Buquoy–Longueval, która w latach 1840-1850 zainicjowała neogotycką przebudowę zamku. Kolejna jeszcze większa romantyczna renowacja miała miejsce w okresie 1878-1882 na zlecenie Ferdinanda Buquoy. Po drugiej wojnie światowej rezydencja została znacjonalizowana, co doprowadziło do zaniedbania i popadnięcia zamku w ruinę.
Architektura
Zamek zbudowany został na skalistym cyplu, otoczonym przez płynący doliną na zachodzie strumień. Z trzech stron budowlę zabezpieczały bardzo strome i wysokie skarpy, dlatego jedyna droga dojazdowa mogła być poprowadzona od strony wschodniej. Tam też w poprzek wzgórza przekopano suchą fosę, odcinającą cypel od pozostałej części terenu. Pozycję zamku pogarszało pobliskie wzniesienie na wschodzie, przewyższające najwyższą część zamku i stanowiące potencjalne zagrożenie w razie zajęcia przez nieprzyjaciół dysponujących bronią oblężniczą.
Głównym elementem zamku była cylindryczna wieża o średnicy 7 metrów i grubości murów w przyziemiu 2,2 metra. Z pewnością pełniła ona funkcję bergfriedu, czyli wieży ostatecznej obrony, górującej nad bramą wjazdową. Była budowlą wolnostojącą, nie powiązaną z obwodem muru obronnego, który otaczał kraniec cypla wzdłuż krawędzi skarp. Najstarsza budowla mieszkalna musiała się znajdować na niewielkim dziedzińcu na zachód od wieży, w najbezpieczniejszym miejscu na terenie zamku, tradycyjnie po przeciwnej stronie bramy. Być może za pomocą drewnianej kładki na poziomie piętra połączona była z budynkiem wieża.
Około połowy XIV wieku, z powodu braku miejsca na rozbudowę, nowy dom mieszkalny wzniesiono poza pierwotnym przekopem, częściowo na stoku, po stronie południowo – wschodniej. Posiadał on sklepioną piwnicę i przynajmniej jedno piętro ponad parterem. W planie mógł być zbliżony do litery L, składającej się z dłuższego skrzydła północnego i krótszego w narożniku południowo – zachodnim. Budowa nowej wieży bramnej na wschodzie jest w tym okresie niepewna, jednak w XV stuleciu podzamcze rozrosło się w kierunku wschodnim gdzie prawdopodobnie wzniesiono nowy budynek bramny.
Stan obecny
Zamek został znacznie przebudowany w okresie baroku, a jeszcze bardziej drastyczne zmiany nastąpiły w trakcie XIX-wiecznych „romantycznych” renowacji. W takiej formie dotrwał do czasów współczesnych, choć w wyniku powojennych zaniedbań popadł w ruinę. Dopiero od 2000 roku nowy prywatny właściciel rozpoczął stopniowe prace remontowe, rozpoczynając od cylindrycznej wieży, najlepiej zachowanego średniowiecznego elementu zamku. Niestety jej widok psują nieco klamry opinające i wzmacniające konstrukcję. Obecnie wszystkie budynki zamku są już zadaszone i istnieje możliwość jego zwiedzania.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Dodatky 2, Praha 2005.
Kasl J., Historie hradu a zámku Hauenštejn (Horní Hrad, kraj Karlovarský), Hradec Králové 2017.