Historia
Tereny na których wzniesiono zamek Frýdštejn w pierwszej połowie XIV wieku należały do możnego rodu Markvarticów, w 1363 roku przeszły na własność panów z Dražic a następnie w latach 1376-1378 na Bibersteinów. Fundatorami zamku prawdopodobnie byli członkowie któregoś z tych rodów, przy czym początkowo zapewne nie służył on za główną siedzibę mieszkalną, lecz raczej pełnił rolę strażnicy, na co poniekąd wskazywałaby jego nazwa Fridestein, czy też Friedstein, pochodząca od niemieckiego słowa „fried”, a oznaczająca miejsce na skale dające schronienie. Pierwsza pewna wzmianka o Frýdštejnie pojawiła się w źródłach pisanych dopiero z 1385 roku, kiedy to pisał się z niego niejaki Bohuněk Puklice. Nie wiadomo, czy był on burgrabią, czy też zakupił zamek i okoliczne dobra, lub może otrzymał je od władcy w zamian za zasługi w czasie wojen, po wcześniejszej konfiskacie dokonanej na pierwotnych właścicielach.
Na przełomie XIV i XV wieku właścicielem zamku Frýdštejn był Ješek Kamenec ze Střížovic, a po nim jego syn Petr Kamenec. W 1409 roku jako „residentis in Friczsteyn” odnotowany został Bohuš, przedstawiciel starego rodu panów z Kováně. W 1414 roku na zamku mieszkał również jego brat Václav, po którego śmierci dziesięć lat później majątek odziedziczył wspomniany Bohuš i kolejny brat Jan. W czasie wojen husyckich panowie z Kováně jako gorliwi katolicy blisko współpracowali z Łużyczanami. Z tego powodu w 1432 roku Frýdštejn obległy wojska husyckie pod dowództwem Oty z Lozy i Jana Čapka. Przed zdobyciem i zniszczeniem zamku Bohuša uratowała umowa, w której zobowiązał się odstąpić od husyckich wrogów, choć prawdopodobnie pozostał katolikiem. Po zakończeniu wojen husyckich Bohuš angażował się w utrzymanie pokoju w kraju, nie stroniąc od wspierania „husyckiego” króla Jerzego z Podiebradów. Zmarł w 1460 roku, po czym majątek i opiekę nad dziećmi przejął Jan Zajíc z Hazmburk, który jednak sam mieszkał na zamku Kost.
Pod koniec XV i w pierwszej połowie XVI wieku Frýdštejn był w posiadaniu kilku różnych rodzin szlacheckich i patrycjuszowskich, pośród których w dokumentach odnotowywany był między innymi w 1475 roku Fridrich Ojíř z Očedělic, Jiří Berka z Dubé około 1489 roku, Vilém Zub z Landštejna przed 1498 rokiem, Jan Dubecký z Dubče w 1508 roku, czy następnie panowie Chvalovscy z Ledec. W 1540 roku Frýdštejn zakupił Jan z Vartemberka, najwyższy burgrabia praski, właściciel rozległych majątków, wielu zamków i dworów. Za jego rządów Frýdštejn ostatecznie utracił funkcję szlacheckiej rezydencji i podupadł. Gdy w 1547 roku jego syn Adam z Vartemberka wziął udział w buncie przeciwko królowi Ferdynandowi I, ród utracił dużą część majątku włącznie z Frýdštejnem. Skonfiskowany zamek przejął Jan z Oprštorfu, który jednak mieszkał w Českým Dubie, a opuszczony Frýdštejn z czasem pozostawił własnemu losowi.
Architektura
Zamek Frýdštejn zbudowany został na naturalnej skalnej formacji, wznoszącej się na zboczu ponad wylotem doliny, którą strumień spływał po stronie wschodniej ku oddalonej o kilkaset metrów rzece Izerze. Od południa Frýdštejn chroniony był wysokimi, pionowymi, praktycznie niedostępnymi klifami. Strome, skaliste zbocza zabezpieczały go również od wschodu i zachodu, natomiast najłagodniejszy dostęp do podstawy ostańców wiódł od północy, gdzie droga łączyła się ze stokiem wysokiego grzbietu o osi północny – zachód, południowy – wschód.
Początkowo zamek był niewielkim założeniem, składającym się z cylindrycznej wieży bergfriedu o średnicy 9 metrów, około 2 metrowej grubości muru w przyziemiu i wysokości ponad 15 metrów, usytuowanej w najwyższym miejscu skały. Obok niej na niżej położonym terenie znajdował się drewniany budynek mieszkalny. Ich obronę uzupełniał masywny ziemny wał i drewniana palisada. Wejście do Frýdštejnu było wówczas typowe dla tak zwanych skalnych zamków, czyli wiodło od północy, po schodach umieszczonych w szczelinie pomiędzy skalnymi blokami piaskowca. Kontrolę bramy zapewniała wieża, sama dostępna za pomocą drabiny, wiodącej do portalu umieszczonego na wysokości kilku metrów nad powierzchnią skały.
Około drugiej połowie XIV wieku zamek wzmocniony został kamiennymi murami obronnymi. Otoczono nimi teren po stronie północnej, przed pierwotną bramą wjazdową, tworząc niewielkie podzamcze. Ponadto murem zwieńczono centralną grupę ostańców, gdzie wydzielony został niewielki dziedziniec zamku górnego. Wyżej położona część zamku nadal dostępna była od strony północnej, po przekroczeniu wspomnianego podzamcza, poprzez wykute w skale schody. Mur obronny wyprowadzono od wieży w kierunku południowym i zachodnim, budując go przy krawędzi skalnego wzniesienia. W południowej części dziedzińca oparto o niego nowy, piętrowy budynek mieszkalny, składający się w przyziemiu z dwóch nieregularnych pomieszczeń, z których południowo – wschodnie stanowiło wysunięty narożnik zamku górnego. W zachodniej części budynku zajmowała furta, wiodąca za pomocą drewnianych schodów w dół, na niewielkie podzamcze południowo – zachodnie, gdzie w podstawie skalnego bloku wyciosano duże pomieszczenie. Pełniło ono rolę stajni dla koni, których nie dało się wprowadzać na zamek górny.
Skalny blok pod cylindryczną wieżą, od strony dziedzińca zamku górnego wysoki na około 8 metrów, wydrążony został na dwóch poziomach komorami, wykutymi w całości w skalnej bryle, prawdopodobnie jeszcze przed budową murów obronnych. Pomieszczenia te były zamknięte od strony dziedzińca skalnymi ścianami oraz drewnianymi przegrodami i połączone drzwiami ze schodami drewnianego ganku wyrównującego poziom z dziedzińcem. W jednej z komór utworzono kamienną niszę, identyfikowaną albo z ołtarzem kaplicy, albo z piecem kuchennym. Zewnętrzny drewniany ganek zapewne połączony był z murami obronnymi i wiódł także na małą skalną półkę u podnóża wieży cylindrycznej, po jej zachodniej stronie.
W ostatniej fazie rozbudowy zamku powiększeniu uległo dolne podzamcze. Od strony zachodniej i południowej zamknięte zostało ono murem obronnym złożonym z kilku krótkich i prostych odcinków, w które w narożniku wstawiono niski budynek o mieszkalnym lub gospodarczym przeznaczeniu. Obronę dolnego podzamcza zapewniała cylindryczna wieża, częściowo wtopiona w skalny blok na którym posadowiony były zamek górny i zespolona ze starszym budynkiem zamku górnego. Obok niej usytuowano studnię lub zbiornik na wodę deszczową oraz pojedynczą, w całości wykutą w skale komorę, dostępną z poziomu górnego dziedzińca. Ponieważ do zamku górnego była niewielka odległość, a północne przedzamcze było zbyt narażone na ewentualny atak, na podzamczu południowym zlokalizowano zabudowę gospodarczą, czyli stajnie, kuźnie, spichrze i inne konstrukcje potrzebne do codziennego funkcjonowania zamku. Zapewne większość z tych pomieszczeń wzniesiono z drewna. Z północnego – zachodu wiodła duża droga dla wozów, przerwana głęboką fosą przy wejściu. Przejazd przez nią umożliwiał drewniany most osadzony na dwóch słupach piaskowca. Zastąpił on starszą bramę w podzamczu północnym.
Stan obecny
Zamek Frýdštejn to obecnie jedna z najbardziej malowniczych średniowiecznych ruin na terenie Czech, ukazująca doskonałe wkomponowanie zabudowy w naturalne ukształtowanie terenu. Elementy murowane przetrwały w stosunkowo dobrym stanie: widoczna jest główna, sięgająca obecnie 15 metrów wysokości wieża, fragmenty muru obronnego zamku górnego i obu podzamczy oraz dolna część okrągłej wieży południowej. Po kilku niezachowanych zabudowaniach pozostały wykute w skale pomieszczenia, włącznie z otworami okiennymi i wejściowymi. Elementy murowane poddawane były pracom renowacyjnym, między innymi w latach 1930-1933 i pod koniec lat 90-tych XX wieku. Za sprawą metalowych schodów i ganków są udostępnione dla zwiedzająych, włącznie z wieżą główną, służącą obecnie za platformę widokową.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Dodatky, Praha 2002.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Severní Čechy, t. III, red. Z.Fiala, Praha 1984.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.
Špráchal P., Frýdštejn. Zřícenina hradu severozápadně od Železného Brodu, Hukvaldy-Dobrá 2012.