Historia
Najstarsze informacje o zamku Frejštejn zanotowane zostały w przekazach pisemnych w połowie XIII wieku, co czyniło go jedną z najstarszych warowni na Morawach. Wówczas pisał się z niego Oldřich (Ulrich), jego syn Gaitmar i brat Hartleb, pochodzący ze szlachty austriackiej, ale oddający usługi margrabiemu morawskiemu Władysławowi Henrykowi, najmłodszemu synowi króla czeskiego Władysława II. Nazwę swą zamek prawdopodobnie zawdzięczał Ulrichowi Liberowi, którego w języku niemieckim zapisywano Ulrich Frei (stein – kamień, frei – wolny).
Po śmierci króla Przemysła Ottokara II w 1278 roku, gdy w kraju nastał okres zamętu i wewnętrznych walk, Frejštejn stał się siedzibą rycerzy rozbójników, dowodzonych przez ówczesnego właściciela zamku Oldřicha Frej z Frejštejna. Dlatego w 1286 roku za zgodą króla Wacława II, austriacki książę Albrecht I zdobył i zniszczył warownię. Do końca XIII stulecia zamek jednak odbudowano i ponownie był zamieszkiwany. W 1310 roku w źródłach pojawił się Marquart z Frejštejna, a w 1331 roku mowa była o burgrabim zamkowym Konradzie z Bítova. Mniej więcej w tym okresie doszło do znaczącej rozbudowy. Frejštejn powiększył się o nowy pałac na podzamczu oraz kaplicę św. Katarzyny, o której pierwszy raz wspomniano w źródłach w 1347 roku.
W okresie walk margrabiów na przełomie XIV i XV wieku zamek został bezprawnie przejęty przez Mikuláša Pillunga z Jilkova. Po jego śmierci w 1406 roku, margrabia morawski Jodok zażądał od Markéty Pillung, zwrotu warowni. Zamek został wówczas oddany w zastaw, prawdopodobnie w ręce Oldřicha z Kunštátu i Líšnic oraz burgrabiego Přibíka z Odlochovic. Rozpoczęli oni liczne grabieżcze rajdy na terenie Austrii, co spowodowało odwetową wyprawę Lipolta z Krajku, czeskobudziejowickiego hejtmana, poprowadzoną z ramienia cesarza Zygmunta. Jako iż Lipolt zasłużył się obroną północnej Austrii i ziem w rejonie Znojma przed husytami, Zygmunt przekazał mu w 1422 roku Frejštejn, a Lipolt oddał go wkrótce swemu bratu Janowi Krajíř z Krajku.
Nowy właściciel, Jan Krajíř z Krajku, był jednym z najważniejszych przedstawicieli morawskiej szlachty, jednym z siedmiu sędziów uczestniczących w rozstrzyganiu sporu między czeską i morawską szlachtą. W 1440 roku dołączył do rycerstwa zobowiązującego się przestrzegać pokój ziemski, lecz ostatecznie nie zastosował się do niego i najeżdżał okoliczne miasta i wsie na południowych Morawach i w Austrii. Z tego powodu Frejštejn miał wówczas zostać wykupiony przez Morawian i zburzony, choć nie jest to pewne, gdyż w 1447 roku Jan Krajíř z Krajku wzmiankowany był na zamku. Za czasów syna Jana, Volfganga z Krajku, zamek w 1487 roku był już jednoznacznie opisywany jako zrujnowany. Nie jest pewne czy dotyczyło to zniszczeń z pierwszej połowy XV wieku, czy został spalony w trakcie wojny Macieja Korwina z Jerzym z Podiebradów. W 1493 roku król Władysław II potwierdził lenno synom Volfa: Lipoltowi II i Jindřichowi, jednak prawdopodobnie zamek już wówczas nie funkcjonował.
Architektura
Frejštejn został wzniesiony na niezbyt wysokim, ale stromym cyplu ponad rzeką Dyją, która płynęła w głębokiej dolinie po jego zachodniej stronie. Od północy u podnóża zamku, na otwartym terenie wił się mniejszy strumień, wypływający z wąskiej doliny na wschodzie i wpadający do Dyji na północnym – zachodzie. W pobliżu połączenia obu cieków wodnych już w XIII wieku wyrosła podzamkowa osada Podhradíe, jak wskazywałaby nazwa, pełniąca rolę gospodarczego zaplecza zamku. Trudne do pokonania zbocza zapewniały jego ochronę z trzech stron. Jedyne dogodniejsze podejście wiodło od południa, gdzie niewielka przełęcz łączyła cypel z pozostałą częścią płaskowyżu.
Najstarsza część zamku, umieszczona w najwyższym punkcie wzniesienia, miała kształt nieregularnego pięcioboku o wymiarach 30 x 17 metrów. We wschodni narożnik murów włączono cylindryczną wieżę o funkcji bergfriedu, a dwuprzestrzenny dom mieszkalny wzniesiono w narożniku zachodnim. Brama wjazdowa na niewielki dziedziniec znajdować się mogła w części północnej. Wieża miała średnicę 22 metrów długości i wysokość na tyle znaczną, że była w stanie kontrolować drogę dojazdową. Mury obronne łączące wieżę z domem mieszkalnym charakteryzowały się znaczną grubością, wahającą się między 1,8 a 2,3 metrami. Poniżej zamku górnego, po stronie północnej i zachodniej, rozciągało się podzamcze. Jeszcze przed 1280 rokiem zostało ono powiększone na południu i wschodzie, gdzie w narożu murów umieszczono bramę, poprzedzoną przez drewniany most zwodzony przerzucony ponad suchą fosą o szerokości 35 metrów. Most ten wychodził ze skał wysuniętych w kierunku fosy, dlatego miał jedynie około 22 metry długości.
W drugiej lub trzeciej dekadzie XIV wieku, w północno – zachodniej części podzamcza zbudowano duży, czworoboczny i trójkondygnacyjny pałac, połączony z nieco starszą kaplicą pod wezwaniem św. Katarzyny, usytuowaną w narożniku północno – wschodnim. Na parterze dom wyposażony był w małe otwory szczelinowe, a piętro od północy oświetlane miał przez cztery duże dwudzielne okna z kamiennymi siedziskami w wewnętrznych wnękach. Ze względu na nachylenie terenu utworzono w nim również piwnice. Kondygnacje porozdzielane były jedynie drewnianymi stropami. Powyżej piwnic rozdzielone były na dwa duże pomieszczenia o nierównej wielkości.
W XV wieku, w dobie wojen husyckich, ze względu na rozwój broni palnej, postanowiono rozbudować obwarowania zamku. Południowo – zachodnia kurtyna podzamcza została wzmocniona trzema basztami czworobocznymi i jedną wieloboczną, a całość zamku otoczono drugim, niższym obwodem murów. W ostatniej fazie rozbudowy, przed fosą zamkową, po stronie południowo – wschodniej zbudowano wieloboczną basteję przystosowaną do broni palnej, którą włączono w nowy pas drewniano – ziemnych obwarowań, chroniących drogę dojazdową do zamku.
Stan obecny
Do chwili obecnej na terenie zamku zobaczyć można ruiny XIV-wiecznego pałacu na terenie dawnego podzamcza. Jest to najlepiej widoczny element z drogi biegnącej u podnóża ruin. Ponadto przetrwały fragmenty murów zamku górnego i podzamcza oraz wielobocznej baszty południowo – zachodniej. Czytelna jest również pierwotna fosa zamkowa. Wstęp na teren zamku jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Jižní Morava, t. I, red. Z.Fiala, Praha 1981.
Plaček M., Hrady a zámky na Moravě a ve Slezsku, Praha 1999.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí, Praha 2001.