Historia
Kościół we wsi Cetviny zbudowany został około drugiej ćwierci XIV wieku. W 1384 roku po raz pierwszy został odnotowany w źródłach pisanych, w dokumencie arcybiskupa praskiego Jan Očko z Vlašimia, jako świątynia farna pod patronatem południowo – czeskiego rodu Rožmberków, starej czeskiej rodziny, powstałej na skutek rozrośnięcia się możnych Vítkovców.
W drugiej połowie XV wieku kościół Narodzenia Panny Marii przebudowano, powiększając o trójnawowy korpus. Następnie przed 1500 rokiem jego wnętrze pokryto późnogotycką dekoracją malarską. Rozbudowa mogła mieć związek z dobrobytem i rozwojem osady Cetviny, która w 1418 roku otrzymała przywileje od Oldricha II z Rožmberka i od tego czasu nazywana była już miastem. W 1498 roku Petr IV z Rožmberka potwierdził te przywileje, a także nadał miastu prawo targowe i pozwolił na używanie swego godła z pięciopłatkową różą.
W późnośredniowiecznej formie kościół przetrwał do czasu spalenia w 1620 roku, w trakcie powstania antyhabsburskiego. Funkcje liturgiczne pełnił ponownie od czasu rekatolizacji kraju po zakończeniu wojny trzydziestoletniej. W latach 1735 – 1736 budowlę poddano nowożytnym pracom remontowym, ponowionym w 1892 roku i 1940 roku. Po drugiej wojnie światowej miejscowych Niemców wysiedlono, zabudowania wsi rozebrano, a kościół znalazł się w strefie przygranicznej, przez co zaczął podupadać. Prace remontowe podjęto dopiero pod koniec XX wieku.
Architektura
U schyłku średniowiecza kościół składał się z XIV-wiecznego, stosunkowo długiego i zakończonego na wschodzie trójbokiem prezbiterium, oraz z późnogotyckiego, trójnawowego korpusu na planie zbliżonym do kwadratu. Północno – wschodnią część tego ostatniego stanowiła czworoboczna wieża, lekko wysunięta przed elewację północną nawy bocznej. Dodatkowo po północnej stronie prezbiterium znajdowała się zakrystia na rzucie prostokąta.
Prezbiterium o wymiarach wnętrza 10 x 5,3 metra i 10 metrach wysokości, opięte zostało od zewnątrz przyporami, pomiędzy którymi przebito smukłe, ostrołucznie zamknięte, wypełnione maswerkami okna. Wschodnie zamknięcie oświetlały trzy okna dwudzielne, a w ścianie południowej umieszczono okno trójdzielne z późnogotyckim maswerkiem. Maswerki XIV-wieczne miały formę trójliści i wpisanych w okręgi i sferyczne czworoboki czwórliści w górnych partiach. Wewnątrz zachodnie czworoboczne przęsło przykryto sklepieniem krzyżowo – żebrowym, zaś wschodnie zamknięcie sklepieniem sześciodzielnym. Żebra opuszczono na konsole oraz spięto okrągłymi zwornikami. Elewacje wewnetrzne pozostawiono gładkie, naruszone jedynie półką ścienną na kościelne precjoza i wnęką na sedilia.
Korpus nawowy wielkości 11,7 x 11,6 metra i 8,6 metra wysokości, otrzymał trzy przęsła długości w nawie głównej i południowej, przy czym przęsła wschodnie otrzymały większe wymiary. Nawa północna była krótsza ze względu na wieżę, choć jej przyziemie otwierało się arkadami na południe i zachód. Korpus nie został opięty przyporami, pomimo zastosowania wewnątrz sklepień krzyżowo – żebrowych, podtrzymywanych przez trzy ośmioboczne filary i sześć filarów przyściennych. Ponadto żebra sklepień opuszczono na geometryczne wsporniki, z których dwa oflankowały ostrołuczną arkadę tęczy. Przestrzeń korpusu znacznie zmniejszyła empora, wypełniająca przęsła zachodnie wszystkich naw oraz obydwa przęsła nawy północnej. Otwarto ją szerokimi, półkolistymi, profilowanymi arkadami, a przyziemie podsklepiono. Piętro wieży zwrócone ku nawie głównej przebito niewielkim, ostrołucznym oknem.
Wnętrze całego kościoła pokryte zostało barwnymi malowidłami. Na północnej ścianie prezbiterium umieszczono pięć prostokątnych pól, będących powiązanymi ze sobą scenami, tworzącymi cykl z połowy XV wieku, przedstawiający męczeństwo świętego lub świętej, prawdopodobnie Katarzyny (między innymi półnaga postać zawieszona na drewnianej konstrukcji, postacie mierzące do niej włóczniami, klęczący święty oraz jego pogrzeb). Powyżej umieszczono jeszcze Madonnę z Dzieciątkiem na tronie i Marię Magdalenę. Elementy architektoniczne kościoła, takie jak okienne glify, żebra, filary, czy arkady, pokryto czerwono – szarymi wzorami, czworobocznymi i trójkątnymi, które uzupełniły stylizowane kwiaty na zwornikach i arkadach. W zakrystii na licu prostego sklepienia kolebkowego namalowano czerwono – szare żebra, tworzące iluzoryczne sklepienie sieciowe.
Stan obecny
Kościół Narodzenia Panny Marii jest dziś dobrze zachowaną gotycką budowlą, której jedyne większe przekształcenia nowożytne to aneks ze schodami przy północnej elewacji nawy bocznej, hełm wieży i wieżyczki na sygnaturkę oraz przekształcone niektóre okna w korpusie i wieży. Oprócz murów obwodowych przetrwały liczne detale architektoniczne: portale, okna z maswerkami, sklepienia wraz z systemem ich podtrzymywania, czy empora w korpusie nawowym. Wielką wagę mają odrestaurowane w latach 1997 – 2003 średniowieczne polichromie, zarówno figuralne w prezbiterium, jak i geometryczne, zdobiące wzorami elementy architektoniczne.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Cechner A., Soupis památek historických a uměleckých v Království českém, ročník 42, politický okres kaplický, Praha 1921.
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Pavelec P., K stavební obnově a restaurování kostela Narození Panny Marie v Cetvinách na Českokrumlovsku, „Zprávy památkové péče”, roč. 66, číslo 5, 2006.
Pavelec P., Středověká nástěnná malba v jižních Čechách, Olomouc 2013.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. I, Praha 1977.