Historia
Osada Březník po raz pierwszy pojawiła się w przekazach pisemnych w 1237 roku, w przydomku miejscowego władyki o imieniu Zaviša. W okresie tym we wsi funkcjonował już romański kościół emporowy, zbudowany w dwóch etapach w drugiej połowie XII wieku. Pierwszy etap związany był z budową nawy i prawdopodobnie prezbiterium, które mogło mieć formę apsydy. W drugiej fazie budowy wzniesiona została czworoboczna wieża.
W XIV wieku kościół miał się znajdować pod patronatem panów z Náchodu, spośród których niejaki Ješek w 1338 roku podarował březníckiemu kościołowi łan ziemi. Być może to z jego inicjatywy w drugiej ćwierci XIV wieku dokonano gotyckiej rozbudowy kościoła o transept i prezbiterium, do którego później dostawiono zakrystię. Przebudowa mogła być spowodowana zniszczeniami, jakie na początku XIV wieku spowodował we wsi najazd Kumanów.
Wczesnonowożytne prace budowlane przy kościele w Březníku po raz pierwszy przeprowadzono w drugiej połowie XVII wieku, kiedy to podsklepiono nawę. Następnie w 1768 roku wyburzono romańską emporę i przebito barokowe okna, a w latach 1782-1783 podwyższono wieżę, dobudowano kruchtę i wzniesiono nowożytny chór muzyczny. W 1839 roku do kościoła przystawiona została kaplica-kostnica. Za sprawą remontu z 1931 roku odkryte zostały romańskie elewacje nawy i wieży.
Architektura
Kościół zbudowany został na łagodnym zboczu płytkiej kotliny, po północno – wschodniej stronie strumienia Luh. Początkowo składał się ze starszej nawy na planie prostokąta oraz wzniesionej w drugim etapie czworobocznej wieży, przypuszczalnie z drewnianą nadbudową dzwonnicy. Wieżę dostawiono na osi od zachodu, natomiast po stronie wschodniej nawa mogła być zamknięta półkolistą apsydą. Cała murowana część kościoła wzniesiona została z ciosów o różnorodnej wielkości, układanych warstwami i łączonych wapienną zaprawą, przy czym największe i najlepiej opracowane kwadry używane były do wzmacniania narożników.
Zewnętrzne elewacje romańskiej nawy zdobione były w narożnikach lizenami, u góry przechodzącymi w arkadkowy fryz. Jeszcze wyżej, pod okapem dachu, poprowadzony został fryz ząbkowy. Przypuszczalnie podobną formę miały elewacje apsydy, natomiast mury wieży utworzono bardziej surowe, bez zdobień. Oświetlenie kościoła zapewniały wąskie, obustronnie rozglifione okna o półkolistych zamknięciach. W wieży utworzono proste szczeliny doświetlające, jedynie na najwyższej kondygnacji znajdowały się większe przeźrocza z półkolistymi zamknięciami. We wnętrzu zachodniej części nawy znajdowała się empora, dostępna poprzez wieżę, do której to z kolei wejść można było półkolistym portalem na piętrze i zewnętrznymi drewnianymi schodami. Główne wejście do nawy znajdowało się w przyziemiu ściany południowej. Umieszczono tam półkolisty portal z gładkim tympanonem podtrzymywanym przez konsole o esowym profilu.
W drugiej ćwierci XIV wieku zburzona została apsyda, na miejscu której wzniesiono gotycki transept, na wschodzie połączony z opiętym przyporami, wielobocznie zamkniętym prezbiterium. Ponadto po północnej stronie prezbiterium ustawiona została prostokątna zakrystia. Wnętrze transeptu przykryto sklepieniami krzyżowo – żebrowymi. Podobnie podsklepiono zachodnie prostokątne przęsło prezbiterium, natomiast wschodnie zamknięcie przykryto sklepieniem żebrowym o układzie sześciodzielnym. Klinowe w przekroju żebra wyprowadzono bezpośrednio ze ścian i spięto zwornikami. Żebra jarzmowe wyprowadzono z podokiennego gzymsu. Arkadę tęczy oraz obie arkady transeptu zamknięto ostrołucznie i sfazowano. W południowej ścianie prezbiterium osadzono podwójne sedilia z ostrołucznymi arkadami wypełnionymi trójliśćmi. Po przeciwnej stronie umieszczono portal do sklepionej kolebką zakrystii.
Stan obecny
Kościół zachował układ przestrzenny z okresu późnego średniowiecza, ale uległ znacznym przekształceniom nowożytnym, przez które od strony zewnętrznej prawie całkowicie utracił pierwotne cechy stylistyczne. Romańskie elewacje nawy wraz z fryzami, zamurowanymi dwoma oknami i pierwotnym portalem wejściowym widoczne są od północy i południa. Niestety pomiędzy pierwotnymi elementami znajdują się obecnie barokowe otwory, a od południa część oryginalnej ściany przysłania nowożytna kruchta. Romański charakter posiada wieża, za wyjątkiem najwyższej kondygnacji i murowanych schodów dostawionych od zachodu. Najbardziej zmodernizowana została od strony zewnętrznej część gotycka, w której przekształcono wszystkie okna. We wnętrzu zachowały się gotyckie sklepienia, sedilia, arkada tęczy i arkady transeptu oraz portal do zakrystii. Na południowej ścianie widoczne są pozostałości późnogotyckiego malowidła figuralnego.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Umělecké památky Moravy a Slezska A/I, red. B.Samek, t. I, Praha 1994.