Historia
Konwent franciszkański w Bechyně według dużo późniejszych przekazów miał zostać założony w 1281 roku, jest to jednak mało prawdopodobne, gdyż w królestwie czeskim panował wówczas zamęt i anarchia, po śmierci króla Przemysła Ottokara II w bitwie pod Suchymi Krutami trzy lata wcześniej. Z tego powodu przyjmuje się, iż fundacja klasztoru nastąpiła nieco wcześniej, po 1268 roku, kiedy to lokowane zostało miasto. Te najwcześniejsze zabudowania zostały zniszczone w 1422 roku, w trakcie niszczycielskiego dla architektury sakralnej okresu wojen husyckich.
Zakończenie wojen religijnych nie przyniosło natychmiastowej odbudowy klasztoru, który pozostawał zrujnowany i niezamieszkany aż do końca XV wieku. Dopiero wówczas, wraz z poprawą gospodarczą miasta Bechyně i przy finansowej pomocy Zdislava ze Šternberka, właściciela miejscowych dóbr, przystąpiono do późnogotyckiej odbudowy. O fundacji nowego konwentu zadecydowała kapituła generalna franciszkanów obserwantów zwołana we włoskim Urbino w 1490 roku, przypuszczać więc można, iż wysiłki o odnowę klasztoru rozpoczęto na krótko przedtem. Decyzję kapituły generalnej podtrzymała kapituła prowincjonalna, zebrana w tym samym roku w Znojmie, dzięki czemu już w 1491 roku do Bechyně przybyli pierwsi bracia i rozpoczęto prace budowlane. Już w 1492 roku konsekrowano kościół klasztorny, choć prawdopodobnie święcenie to dotyczyło jedynie ukończonego prezbiterium. W 1501 roku położono kamień węgielny pod budowę zabudowań klauzury, a najpóźniej do 1513 roku musiała zostać ukończona większość prac budowlanych nad kościołem i klasztorem, gdyż wówczas w Bechyně zebrała się kapituła prowincjonalna zakonu.
W 1569 roku miejscowe dobra kupił Petr Vok z Rožmberka, który ufundował przy klasztorze w kolejnych latach szpital. Spowodowało to prawie dwukrotne powiększenie kompleksu zabudowań, nad którymi prace nadzorował budowniczy Antonio Ericer. Prawdopodobnie były to jedyne modyfikacje klasztoru przed wybuchem wojny trzydziestoletniej, na początku której już w 1619 roku został on obsadzony wojskiem hrabiego de Bucquoy i ograbiony. Do napraw przystąpiono wkrótce po upadku powstania narodowego, w wyniku czego wymianie uległo całe wyposażenie kościoła, odnowiono prezbiterium i wzniesiono kaplicę św. Kaliksta. Prace te finansował ówczesny właściciel Bechyně, Adam ze Šternberka. Jego wnuk Jan Norbert ze Šternberka w 1673 roku ufundował przy kościele kaplicę Panny Marii Bolesnej, zastąpioną w 1725 roku przez nową barokową kaplicę sfinansowaną przez Marię Teresę, hrabinę Paar. Nie licząc napraw i pomniejszych przekształceń zabudowań klauzury była to ostatnia większa modyfikacja klasztoru.
Architektura
Franciszkański klasztor wzniesiono nad wysoką, skalistą skarpą, opadającą po wschodniej stronie do rzeki Lužnice. Składał się on z kościoła Wniebowzięcia Marii Panny oraz przystawionych do niego od północy trzech skrzydeł zabudowań klasztornych, otaczających wraz z krużgankami wewnętrzny wirydarz.
Kościół klasztorny został zbudowany jako świątynia orientowana względem stron świata, składająca się z prostokątnego w planie, dwunawowego korpusu i długiego, dużo niższego prezbiterium o trójbocznym zamknięciu po stronie wschodniej. Co ciekawe prezbiterium przystawiono niesymetrycznie, łącząc go jedynie z nawą północną, co wskazywałoby na pochodzenie jego fundamentów jeszcze sprzed późnogotyckiej odbudowy. Całość budowli opięto licznymi, wysokimi, uskokowymi przyporami, pomiędzy którymi przeprute zostały wąskie i wysokie ostrołukowe okna z maswerkami. Wewnatrz prezbiterium założono późnogotyckie sklepienie sieciowe ze zwornikami herbowymi panów ze Šternberka, natomiast korpus nawowy zwieńczono wysklepkowym (bezżebrowym) sklepieniem o układach gwiaździstych, które spoczęło na bardzo smukłych filarach.
Krużganki klasztorne połączyły kościół ze wszystkimi skrzydłami klauzury, tworząc ciągi komunikacyjne, dzięki którym bracia chronieni byli przed złą pogodą. Przykryte one zostały późnogotyckimi sklepieniami bezżebrowymi. We wschodnim skrzydle, w jego północnej części umieszczona została kaplica św. Barbary, której wschodnie trójboczne zamknięcie wystawiono poza obrys murów skrzydła. Także ją zwieńczono sklepieniem bezżebrowym, jednak o bogatszych wzorach niż w krużgankach. Na południe od niej znajdował się czworoboczny kapitularz z ryzalitem skierowanym w stronę nadrzecznej skarpy i bogatym sklepieniem wysklepkowym, zbliżonym do zastosowanego w budynku burgrabstwa na zamku Karlštejn. Przestrzeń pomiędzy kapitularzem a prezbiterium wypełniła, również sklepiona zakrystia. Skrzydło północne zajmowane było przez refektarz mnichów i prawdopodobnie przez sąsiadującą z nią kuchnię, natomiast skrzydło zachodnie pełnić mogło rolę magazynowo – gospodarczą.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego późnogotycki wygląd od strony zewnętrznej zachował przed wszystkim kościół klasztorny, choć przysłonięty jest on obecnie barokową kaplicą od południa i nowożytną kruchtą od zachodu. Spośród zabudowań klauzury późnogotyckie sklepienia i portale przetrwały w krużgankach, kaplicy św. Barbary, kapitularzu i zakrystii. Wnętrze refektarza przekształcone zostało w XVII wieku, podobnie gruntowną przebudowę przeszło skrzydło zachodnie.
Obecnie klasztor wciąż jest własnością franciszkanów, dlatego zwiedzanie jego wnętrz, zwłaszcza klauzury, może być utrudnione lub niemożliwe. Jedynie kościół otwarty jest podczas nabożeństw, zabudowania klasztorne natomiast głównie podczas specjalnych wydarzeń.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Foltýn D., Sommer P., Vlček P., Encyklopedie českých klášterů, Praha 1998.
Podlaha A., Šittler E., Soupis památek historických a uměleckých v Království českém, ročník 5. Politický okres Milevský, Praha 1898.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. I, Praha 1977.