Historia
Od wczesnego średniowiecza w zakolu Regi istniał gród, wzmiankowany w 1180 roku pod nazwą Tribetov. Istniejąca obok niego osada targowa miała na tyle duże znaczenie, że w 1277 otrzymała od książąt Barnima I i Bogusława IV lubeckie prawo miejskie. Zezwolenie na budowę murów obronnych Trzebiatów (Treptow) uzyskał od księcia Bogusława IV w 1299 roku, przy czym władca przekazał na ten cel połowę dochodów z mennicy miejskiej i opłat celnych. Pierwsza wzmianka o pracach budowlanych odnotowana została w 1309 roku, kiedy to budowano mur w obrębie zamku. Proces budowy wciąż był w toku w 1337 roku, gdy opat białobocki dostarczył kamienie i 84 tysiące cegieł. Obwód obronny zamknięto prawdopodobnie około końca trzeciej ćwierci XIV wieku.
W pierwszej połowie XV wieku obwarowania Trzebiatowa były modernizowane, gdyż dzięki dogodnemu położeniu nad rzeką miasto rozwinęło się w ważny ośrodek handlowy, od 1365 roku przynależący do Hanzy. Czynnikiem sprzyjającym inwestowaniu w fortyfikacje były też zapewne częste konflikty z nieodległymi Gryficami. Mury obronne podwyższono i zapewne przystosowano do coraz powszechniejszej broni palnej (strzelnice, nowe przedpiersie). Około połowy XV wieku ukończono budowę przedbramia Kołobrzeskiego, wybudowanego z materiałów budowlanych pozyskanych ze zniszczonego w 1432 roku zamku Henryka Manteufla w Kiełpinie Łobeskim.
Miasto i jego obwarowania znacznie ucierpiały w pierwszej połowie XVII wieku, w trakcie wojny trzydziestoletniej. Co więcej w kolejnych latach, po upadku portu na Redze Trzebiatów utracił znaczenie, trudniej więc było prowadzić prace naprawcze i modernizacyjne fortyfikacji, uszkadzanych wylewami rzeki i podmywaniem fundamentów. Od końca XVIII wieku przestarzałe i pozbawione znaczenia średniowieczne obwarowania zaczęły być sukcesywnie rozbierane na materiał budowlany.
Architektura
Obwód murów obronnych Trzebiatowa wynosił około 2500 metrów długości. Obejmował on obszar zbliżony w planie do wydłużonego na linii południowy – zachód, północy – wschód prostokąta o wymiarach około 650 x 380 metrów, z licznymi załamaniami i spłaszczeniem w części północnej. Miasto wciśnięte zostało w zakole rzeki Regi otaczającej obwarowania od północy oraz jej dopływu – Młynówki, który zabezpieczał Trzebiatów po stronie wschodniej i częściowo południowej, znajdując ujście w korycie Regi.
Mur wzniesiono z cegły układanej w wątku wendyjskim i gotyckim, na kamiennej podmurówce. Nie wiadomo jaką formę miało jego pierwotne zwieńczenie, być może był to chodnik straży ukryty za blankowanym przedpiersiem. Pod koniec średniowiecza koronę murów przebudowano w proste przedpiersie z rzędem otworów strzeleckich. Zewnętrzną strefę obrony przed murem pełniła fosa (w miejscach gdzie ochrony nie zapewniała rzeka) oraz ziemny wał.
Mur wzmocniony był licznymi basztami, początkowo wykuszowymi, czyli otwartymi od strony miasta, co przyspieszało proces budowy, redukowało koszty i zabezpieczało przed zajęciem przez napastników na wypadek zdobycia odcinka obwarowań. Baszty wykuszowe były nieco wyższe od korony muru, nieznacznie wysunięte przed sąsiednie kurtyny i rozmieszczone w dość regularnych odstępach w zasięgu skutecznego strzału z kuszy (tj. około 30 metrów). Miały szerokość około 7 metrów, głębokość 4,7 metra, a wnętrze podzielone drewnianymi stropami na trzy kondygnacje. Kluczowy fragment obwodu, mianowicie południowy narożnik miasta, chroniony był basztą pełną, cylindryczną zwaną Prochową (Kaszaną), o średnicy zewnętrznej 5,6 metra. Obronę kurtyn uzupełniały ponadto bartyzany nadwieszane na belkach montowanych w otworach w murze.
Do Trzebiatowa prowadziły cztery bramy: Kołobrzeska po stronie północno – wschodniej, Gryficka na południowym – zachodzie, a także Żeglarska i Łaziebna, prawdopodobnie zlokalizowane w pobliżu rzeki. Najstarszymi i najważniejszymi były bramy Gryficka i Kołobrzeska, obie o formie szczytowej z przejazdami w przyziemiu. Przed bramą Kołobrzeską funkcjonowała na dalszym przedpolu brama zewnętrzna, nie połączona z głównym obwodem obronnym.
Stan obecny
Z dawnych fortyfikacji do dziś zachował się mur obronny o długości około 1,6 km, ale o zredukowanej wysokości. Przetrwało również sześć baszt wykuszowych, pozostałość fosy od strony zachodniej oraz baszta Prochowa, zwana też Kaszaną z pierwszej połowy XIV wieku (przebudowana w XV stuleciu). Nazwa baszty Kaszanej nawiązuje do legendy, według której w XV wieku jeden ze strażników pilnujących w nocy murów strącił z wieży misę z gorącą kaszą. Spadła ona na głowę jednego z gryficzan szykujących się do szturmu na Trzebiatów. Wypadek ten miał ocalić miasto przed podstępnym atakiem.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, mury obronne, W.Witek, nr 7262, Trzebiatów 2001.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.