Historia
Budowę zamku Schivelbein rozpoczęto po 1280 roku, gdy miejscowe dobra przeszły w posiadanie margrabiów Brandenburskich z linii askańskiej. Wybrano dla niego miejsce w którym krzyżowały się trakty z Wielkopolski do Kołobrzegu i z Białogardu do Szczecina oraz w pobliżu brodu na Redze. Od 1283 roku margrabiowie toczyli krwawe walki z księciem Bogusławem IV z powodu których borykali się z kłopotami finansowymi. Zapewne to skłoniło Albrechta III w 1286 roku do przekazania Świdwina w lenno Przybysławowi IV, księciu Parchimia i Meklemburga. Nie ma pewności czy to on rozpoczął budowę zamku, czy niewiele wcześniej margrabiowie brandenburscy. Nie wiadomo także kiedy Przybysław IV zwrócił Świdwin; zmarł on w 1304 roku.
W 1319 roku zamek kupili od borykającego się z kłopotami finansowymi margrabiego Waldemara, rycerze Bicolaus Olafson i Wedigo von Wedel. W 1384 roku Wedlowie sprzedali Świdwin zakonowi krzyżackiemu, który utworzył w nim siedzibę wójtowską z załogą złożoną z 12 zakonników. Była to bardzo korzystna transakcja dla zakonu, gdyż dzięki nabyciu miasta i zamku uzyskiwał on eksterytorialną enklawę przy ważnym trakcie do Brandenburgii. Krzyżacy dokonali rozbudowy i przebudowy pierwotnego założenia. Prace te trwały od końca XIV do połowy XV wieku.
Po 1445 roku terytorium Nowej Marchii, a tym samym i zamek świdwiński przeszła drogą kupna we władanie elektora Fryderyka II, który umieścił w warowni swego wójta. W latach 1540-1808 zamek użytkowali joannici, którzy przebudowali skrzydło gotyckie i wznieśli dwa dalsze budynki w stylu baroku. Po sekularyzacji zakonu i likwidacji komandorii w zamku umieszczono siedziby urzędów. W 1945 roku zamek został zdewastowany, a następnie spłonął. Został odbudowany w latach 1962-1968.
Architektura
Zamek usytuowano na piaszczystej łasze w rozlewisku rzeki Regi. Wyspę zamkową od położonego na wschodzie miasta i traktu prowadzącego na zachód oddzielało jedynie ramię rzeki. Na południu natomiast przedłużony mur miejski wydzielał obszerny majdan podzamcza o wielkości około 100 x 70 metrów. Prowadziła do niego od strony zachodniej brama Młyńska.
Główna część zamku składała się z obwodu murów na planie nieregularnego trapezu o zaokrąglonych narożnikach, otaczających z grubsza owalny dziedziniec o średnicy dochodzącej do około 50 metrów i stojącego przy kurtynie północnej domu mieszkalnego o wymiarach 14×38 metrów. Mur obronny miał wysokość około 12 metrów i 2 metry grubości w dolnych partiach. Wzniesiono go z kamienia polnego w dolnych partiach i cegły o wątku wendyjskim w górnych. Zwieńczony był zapewne krenelażem i chodnikiem dla obrońców. Na zachód od bramy wzniesiono czworoboczną w planie wieżę o wysokości około 12,5 metra i wymiarach w planie 8,4 x 8 metrów (wnętrze 3,2 x 4,4 metry). Jako element wtórny w stosunku do murów, wystawała ona w całości poza obwód obronny. Jedynym ocalałym detalem architektonicznym najstarszej fazy funkcjonowania zamku są dwa wyciosane w granicie odpływy, przeprowadzone w grubości zachodniego odcinka muru obronnego w odległości 10 metrów od siebie, którymi woda deszczowa ściekała z dziedzińca na zewnątrz.
W latach 1319 – 1384 zamek otoczono zewnętrznym murem obronnym. Następnie w czasach krzyżackich na wschód od bramy zbudowano tymczasowe skrzydło mieszkalne o wymiarach 8 x 14 metrów, a dom północny rozebrano i postawiono nowy, o grubszych murach mających utrzymać sklepienia, wykorzystujący na całej długości mur kurtynowy. Krzyżacy podwyższyli także wieżę przybramną o cylindryczną nadbudowę (wcześniej rozbierając połowę partii czworobocznej). Dawne wejście z korony muru obronnego do wieży zostało wówczas zamurowane, zmieniono także układ wewnętrzny wieży, umieszczając na jej samym dole loch więzienny. Drugie piętro, usytuowane na linii przejścia w część cylindryczną, zwieńczono sklepieniem i oświetlono szczelinowym okienkiem. Komunikację wzwyż zapewniała klatka schodowa umieszczona w grubości muru. Trzecia kondygnacja posiadała trzy strzelnice szczelinowe z belką do kolca hakownicy. Umieszczona w grubości muru komora prawdopodobnie służyła za skład amunicji lub prochu. Strzelnice w dwóch najwyższych kondygnacjach różniły się kierunkiem wylotu, dzięki czemu wieża mogła pokryć ostrzałem całe przedpole. Na poziomie czwartego piętra znajdowała się machikuła (wykusz) skierowana kanałem w kierunku wjazdu do zamku. Około 1520 roku przebudowano bramę i dostawiono do niej przedbramie.
Główny północny dom od XV wieku był podpiwniczony i miał trzy kondygnacje nadziemne. Piwnice ze sklepieniami krzyżowo – żebrowymi pełniły funkcje magazynowe, a na parterze umieszczono kuchnię, izby knechtów i stajnie. Oświetlały je wąskie okna szczelinowe i prostokątne od strony dziedzińca. Na reprezentacyjne i mieszkalne pierwsze piętro wchodziło się przez drewniany krużganek, przylegający do fasady budynku. Na kondygnacji tej znajdowała się także od strony wschodniej kaplica z szerokim, profilowanym portalem. Najwyższe piętro wykorzystywano jako spichlerz bądź magazyn. Obiegał go ganek obronny ze strzelnicami. Prócz portalu kaplicy z dwoma okulusami, jedynymi elementami ozdobnymi były dwa schodkowe szczyty nad krótszymi elewacjami. Między kaplicą i sąsiednim skrzydłem gospodarczym znajdowało się przejście do danskeru zlokalizowanego za murami.
Stan obecny
Zamek przetrwał do naszych czasów w wyglądzie zmienionym przez XVIII-wieczne przebudowy, lecz o czytelnym układzie średniowiecznym z dwoma najważniejszymi elementami: wieżą główną i gotyckim budynkiem mieszkalnym. Obecnie zamek użytkowany jest przez ośrodek kultury. Informacje o terminach i cenach zwiedzania znaleźć można na oficjalnej stronie tutaj.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Janocha H., Lachowicz F., Zamki Pomorza Środkowego, Koszalin 1990.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Radacki Z., Średniowieczne zamki Pomorza Zachodniego, Warszawa 1976.