Historia
Kościół został zbudowany około połowy XV wieku według jednolitego planu i bez większych przestojów. Około 1475 dobudowano boczne kaplice przy wieży, kaplicę północną, wschodni szczyt zakrystii, a także górną część wieży. W 1538 roku, jak większość świątyń na Pomorzu Zachodnim, kościół został przejęty przez protestantów. W 1644 roku w wieżę kościoła uderzył piorun, zaś w 1689 roku, podczas ogromnego pożaru miasta spaliła się cała budowla. Dzięki ofiarności mieszkańców kościół został odbudowany w zaledwie trzy lata i już w 1692 na nowo odbywały się w nim nabożeństwa. W 1776 roku po raz kolejny spłonęła wieża. W 1881 przeprowadzono w stylistyce neogotyckiej remont kościoła, po którym przetrwał on aż do końca II wojny światowej, kiedy to został poważnie uszkodzony w trakcie bombardowania. Po wojnie, świątynia została przejęta przez katolików pod nowym wezwaniem Matki Boskiej. W 1947 roku rozpoczęto prace remontowe, zakończone w 1950 roku.
Architektura
Kościół wzniesiono w północno – wschodnim przyrynkowym bloku zabudowy, z cegły w wątku gotyckim na cokole z kwadr granitowych. Otrzymał formę trójnawowej, czteroprzęsłowej bazyliki, z prezbiterium nie wyodrębnionym zewnętrznie z bryły, ale otoczonym pięcioprzęsłowym ambitem. Od strony zachodniej umieszczona została kwadratowa wieża przylegająca do nawy głównej. Wieża w przyziemiu uzyskała kruchtę i dwie kaplice po bokach. Do prezbiterium od północy dobudowano dwuprzęsłową kaplicę i zakrystię. Całość kościoła stanowiła dość krótką i zwartą bryłę z wyraźnie wyodrębnionymi pod względem wysokości częściami: masywną wieżą nakrytą dachem czterospadowym, niższą nawę główną z chórem przykrytymi dachem dwuspadowym oraz nawami bocznymi tworzącymi wraz z kaplicami przywieżowymi i obejściem wspólny, nakryty jednospadowymi dachami ciąg otaczający wieżę i prezbiterium.
Elewacje kościoła rozczłonkowano uskokowymi przyporami i dużymi, ostrołukowymi, trójdzielnymi oknami o uskokowych obramieniach. Na ścianach naw bocznych zastosowano gzyms kapnikowy na wysokości parapetów okiennych. Poniżej okien na ścianach obejścia w każdym przęśle umieszczono triady wnęk, każdą z parą płycin ostrołucznych i jedną kolistą. Bogato udekorowano również elewacje wieży. Jej kondygnacje rozczłonkowano szeregiem blend: u dołu trzema lub czterema dwudzielnymi, w środkowej czterema trójdzielnymi, a w górnej siedmioma niewielkimi, ostrołukowymi. Ważnym akcentem elewacji północnej został schodkowy szczyt kaplicy z dwudzielnymi blendami zwieńczonymi okulusami i wimpergami, rozdzielonymi lizenami przechodzącymi w sterczyny, osadzony nad potrójnym fryzem ząbkowym pod wgłębnym pasem tynkowym. Elewację wschodnią zakrystii udekorowano trzema blendami i gzymsem kapnikowym, w części z czarną glazurą, a ponadto półszczytem z blendami. Północna elewacja zakrystii ozdobiona została blendami podobnymi do umieszczonych w ambicie, choć nieco wyższymi.
Portale utworzono uskokowe, profilowane i zdobione cegłą glazurowaną w ościeżach. Zachodni, wiodący do kruchty pod wieżą utworzono sześciouskokowy z profilami półwałkowym, trójlistnym, gruszkowym, fazowanym, z wątkiem pasowym wykonanym z czarnej glazury. Portal południowy do nawy bocznej także udekorowano sześcioma uskokami, ale o mniejszej różnorodności profili. Ponadto portal prowadził od północy do zakrystii i z ambitu do zakrystii, oba dwuuskokowe.
We wnętrzu niskie, ośmioboczne filary na cokołach z gzymsem uniosły nad gzymsami impostowymi łuki arkad, oddzielając nawy boczne od nawy głównej. Nawa główna przeszła płynnie w część prezbiterialną, podobnie nawy boczne harmonijnie połączono z ambitem (obejściem), natomiast kaplicę północną otwarto na korpus pojedynczą arkadą. Szerokimi arkadami o dwóch uskokach otwarto też podwieżową kruchtę, zarówno na nawę główną jak i boczne kaplice. W korpusie arkadę środkową, osiową, wyróżniono nieco mniejszą wysokością i większą szerokością od arkad bocznych. Łuki wszystkich arkad zostały obustronnie oprofilowane.
Ściany nawy głównej podzielono na dwie części: arkadową i okienną, oddzielone wyraźną odsadzką. W górnej strefie szereg przyściennych arkad utworzył nisze, obramiające silnie cofniętą ścianę w której zostały umieszczone okna. Żebra sklepienia spłynęły na wysoko zawieszone piramidkowe, uskokowe wsporniki pomiędzy oknami clerestorium. W nawach bocznych i obejściu zastosowano podobny system jak w górnej części nawy głównej, lecz przyścienne arkady zostały zredukowane do płaskich lizen i łuków tarczowych.
Nawa główna, nawy boczne, obejście, oraz kaplica północna nakryte zostały sklepieniami gwiaździstymi czteroramiennymi, a kruchta podwieżowa, kaplice przywieżowe oraz zakrystia sklepieniami krzyżowo-żebrowymi (pod wieżą wydzielone gurtą). We wschodnim przęśle prezbiterium zastosowano sklepienie o trzech polach trójkątnych z trójpromieniem w polu środkowym. Niewielki brak symetrii w obejściu uzupełniono w północno – wschodnim przęśle przęsłem trapezoidalnym ze sklepieniem pięciopodporowym o polach trójkątnych z trójpromieniami i żebrami wplecionymi.
Stan obecny
Odbudowany po drugiej wojnie światowej kościół, posiada dziś w pełni gotycką formę i układ przestrzenny. Obniżony został jedynie nieco dach nawy głównej, a elewacje zostały przelicowane. Ponadto w XIX i XX wieku odnowiono bądź wymieniono detale architektoniczne, zwłaszcza utworzone z kształtowanej cegły. Pomimo tego wrażenie robią bogato zdobione elewacje zewnętrzne kościoła, zwłaszcza wieża, zakrystia, ambit i szczyt kaplicy. Wewnątrz dzięki niewielkiej ilości nowożytnego wyposażenia podziwiać można bez przeszkód gotyckie sklepienia, system ich podtrzymywania, arkady międzynawowe i przyścienne.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Jarzewicz J., Architektura średniowieczna Pomorza Zachodniego, Poznań 2019.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.