Historia
Cmentarzysko w Odrach było miejscem zwoływania rodowo-plemiennych zgromadzeń wiecowych, tzw. tingów oraz miejscem grzebania zmarłych ludności gockiej, która osiedliła się tu około 70/80 roku naszej ery po przybyciu z terenów Skandynawii. Na terenie Polski utworzyli oni tzw. kulturę wielbarską. Przybyć mieli na Pomorze pod przewodnictwem wodza (zwanego królem) Beriga. Dalej za piątego króla Filimera, około 200 roku opuścili oni tereny Pomorza udając się w dalszą wędrówkę na południe. Przemieścili się poprzez Mazowsze, wschodnią część Małopolski, Podlasie, Wołyń i Polesie na Ukrainę oraz aż do Rumunii. Tam utworzyli za Hermanaryka silny związek plemienny, który zagroził sąsiednim prowincjom rzymskim.
Kręgi kamienne były specyficznym przejawem życia społecznego ludności północnogermańskiej. Były konstrukcjami kultowymi, które pomimo obecności na obszarze cmentarzyska, nie pełniły wyłącznie roli nekropoli. Uważa się, iż kręgi były miejscami zgromadzeń plemiennych i rodowych, tzw. tingów, a zapewne również miejscami odprawiania obrzędów i składania ofiar. W uroczystościach tych przeplatały się sprawy publiczne z zabiegami magicznymi. Być może przeprowadzano wróżby i przy pomocy składanych ofiar gromadnie podejmowano decyzje. Sąsiedztwo pochówków zmarłych przodków mogło stwarzać atmosferę miru wiecowego, niezbędną przy podejmowaniu spornych spraw. Sąsiedztwo kręgów z cmentarzyskiem dawało rękojmię zachowania powagi, ograniczało swobodę sięgania po miecz i nakłaniało do zgody.
Skandynawskie tingi, czyli wiece plemienne, zgodnie z tradycją zwoływano pod gołym niebem, w miejscach koliście ogrodzonych. Za zgodą zgromadzenia podejmowano uchwały, rozpatrywano sporne sprawy, przeprowadzano sądy. W pierwszych wiekach naszej ery tingi zwoływano dwa razy do roku: późną wiosną i późną jesienią, czyli w porach zbliżonych do letnich i zimowych przesileń. Na tingach składano ofiary z bydła, jedzenia i napoi, a w czasie głównych tingów także z ludzi.
Architektura
Usytuowana po południowej stronie rzeki Wdy, nekropolia obejmowała 12 kręgów kamiennych i około 30 kurhanów o średnicy 8-12 metrów. Spośród kręgów najmniejszy miał średnicę 15 metrów, a największy 33 metry. Każdy składał się z piaszczystego lub brukowanego, otoczonego głazami koliska. Kręgi tworzono ze specjalnie ustawionych, wystających od 20 do 70 cm nad ziemię kamieni. W jednym kręgu było ich od 16 do 29 sztuk, przy czym większość z nich ważyła około jednej tony. Były to występujące w okolicy kamienie narzutowe o wysokości od 1,5 do 2 metrów, które poddawano po zwiezieniu pewnej obróbce. Każdy głaz obrabiano na kształt obeliska o przysadzistej podstawie, a jednemu z szerszych boków nadawano płaskość i gładkość, aby owalnym licem skierować go do wnętrza kręgu. Głazy wkopywane były na głębokość nie większą niż pół metra. W niektórych kręgach otoczone były u podstawy małymi kamieniami.
Dobrze przebadany krąg nr II posiadał średnicę około 16 metrów i składał się pierwotnie z 19 dużych głazów. Pomiędzy nimi znalazły się mniejsze kamienie, łączące je ze sobą w ten sposób, iż wewnętrzny nasyp kręgu otoczony był zwartym szeregiem dużych i małych kamieni. Nasyp był stosunkowo niski (około 40-50 cm), zbudowany w środku z trzech warstw kamieni, a dalej ku obwodowi dwóch i jednej warstwy na krawędzi. Odległość kręgu od nasypu wahała się pomiędzy 25 a 40 cm. Blisko środka nasypu znajdował się pojedynczy, podługowaty głaz, prawdopodobnie pierwotnie o charakterze steli. W połowie odległości od obwodu, po stronie południowo – zachodniej znajdował się grób jamowy ze szkieletem o głowie skierowanej ku południowi.
Stan obecny
Cmentarzysko zajmuje 16,91 hektarów na terenie rezerwatu przyrody Kamienne Kręgi. Obok Grzybnicy jest największym i najbardziej znanym na terenie Polski zespołem kurhanów i kamiennych kręgów. Przetrwało do dnia dzisiejszego w całości 10 kręgów i 2 częściowo, a ponadto około 30 kurhanów i 500 pochówków ciałopalnych. Rozległość całego cmentarzyska doskonale widać z platformy widokowej na którą można wejść w zachodniej części rezerwatu. Ponadto w pobliskiej Izbie Regionalnej we wsi Odry, obejrzeć można wystawę archeologiczno – przyrodniczą, prezentującą między innymi znaleziska z nekropoli oraz kolekcję rzadkich porostów, jakie z czasem pokryły kamienne kręgi.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Breske A., Ellwart J., Kamienne kręgi Gotów, Gdynia 2018.
Kostrzewski J., Kurhany i kręgi kamienne w Odrach, w pow. Chojnickim na Pomorzu, Poznań 1928.