Historia
Kościół św. Jana w Borkowie (Borckenhagen) zbudowany został na przełomie XV i XVI wieku. Prace budowlane najpewniej zakończono w 1506 roku, gdyż taką datę wyryto na jednej z cegieł w koronie muru. Od 1534 roku kościół pozostawał w rękach protestantów. W drugiej połowie XVII wieku bracia von Borck ufundowali dla niego nowe wyposażenie, wymieniane także na początku XVIII stulecia. Na początku XIX wieku kościół odnowiono, a obok wzniesiono wolnostojącą, drewnianą wieżę. Ponownie, już jako budynek katolicki, zabytek poddawany był remontom w latach 60-tych i 70-tych XX wieku.
Architektura
Zbudowany na niewielkim wzniesieniu terenu pośrodku wsi, kościół uzyskał najprostszą możliwą formę przestrzenną. Został zbudowany z kamienia narzutowego (mury obwodowe) i cegły (detale architektoniczne), na planie prostokąta o wymiarach 13,1 x 8,9 metra, jako budowla salowa, bez wyodrębnionego zewnętrznie prezbiterium oraz bez wieży. Nie otrzymał też żadnego aneksu w postaci zakrystii czy też kruchty.
Elewacje kościoła nie zostały opięte przyporami, nie był więc on przeznaczony do podsklepienia. Ściany przebito ostrołucznie zamkniętymi, uskokowymi, obustronnie rozglifionymi oknami oraz dwoma portalami wejściowymi: od zachodu i południa. Ważniejszym był portal południowy, wyróżniony umieszczoną nad nim okrągłą blendą z ceglanym krzyżem w środku, oraz umieszczoną po prawej stronie kamienną kropielnicą. Okna, co ciekawe, utworzono o różnych szerokościach, po jednym wąskim i szerokim zarówno od południa jak i od wschodu.
Dwuspadowy dach kościoła oparto na trójkątnych szczytach, z których szczególnie ozdobną formę uzyskał wschodni, oddzielony od ściany wschodniej tynkowanym fryzem. Powierzchnię szczytu udekorowano tynkowanymi wnękami wypełnionymi ceglaną dekoracją maswerkową, zgrupowanymi po bokach długiego, prostokątnego w przekroju pilastra centralnego. Ślepe maswerki oraz blendy operowały formami kolistymi, półkolami i zamknięciami dwułucznymi, powtarzającymi motywy znane z pobliskich miejskich kościołów farnych.
Stan obecny
Kościół jest jednym z najlepiej zachowanych małych, wiejskich budowli sakralnych z okresu późnego średniowiecza na terenie Pomorza Zachodniego, co zawdzięcza małej ilości zmian nowożytnych i licznym pierwotnym detalom architektonicznym. Wyróżniają się zachowane ostrołukowe okna o uskokowych ościeżach w ścianie południowej i wschodniej oraz okrągła blenda z ceglanym krzyżem, umieszczona ponad oryginalnym wejściem południowym. Wzrok przyciąga bogaty szczyt wschodni, niestety zapewne pozbawiony górnej części (sterczyny). Wewnątrz kościoła zachowało się zamurowane ostrołukowe sakramentarium. Przekształcone lub raczej przebite w okresie nowożytnym zostały okna północne.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół filialny pw. św. Jana Apostoła, W.Łopuch, nr 5560, Borkowo Wielkie 1995.
Lemcke H., Die Bau- und Kunstdenkmäler des Regierungsbezirks Stettin, Der Kreis Regenwalde, Stettin 1912.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.