Historia
Dokładna data powstania najstarszego zamku Narberth i imię jego fundatora nie są znane. W dokumencie (cherter) króla Henryka I, datowanym na około 1130 rok, władca zezwolił na pozyskiwanie drewna z „naszego lasu Narberth”, co sugerowałoby, że był on wówczas własnością Korony. Być może zamek wzniesiony został przez earla Shrewsbury, Robert Bellême, i następnie przeszedł w ręce króla, który zajął jego ziemie w 1102 roku. Jakby nie było zamek został zbudowany jako jedna z licznych warowni, które miały zabezpieczyć normandzkie podboje w Pembrokeshire i wszedł w obręb tak zwanej Landsker Line, czyli ciągu obwarowań wyznaczających XII-wieczny zasięg anglo-normandzkiego podboju.
W 1116 roku zamek został zaatakowany i spalony przez Walijczyków i jeśli wcześniej znajdował się w innym miejscu, to właśnie wówczas w czasie odbudowy, został przeniesiony na obecne miejsce. Tak jak wcześniejsza budowla, był to jednak nadal drewniano – ziemny zamek o zamkniętym obwodzie obwarowań (ringwork) lub zamek typu motte and baily. Około 1140 roku przeszedł w ręce Henryka FitzRoya, nieślubnego syna króla Henryka I, pomimo że był częścią posiadłości Gilberta de Clare. W 1159 i 1215 roku Narberth został ponownie zaatakowany przez Walijczyków. W obu przypadkach uległ spaleniu, ale został szybko odzyskany i odbudowany. W 1247 roku przeszedł w posiadanie Rogera Mortimera, lorda Wigmore, a dziesięć lat później zniszczony przez walijskie wojska pod wodzą Llywelyna ap Gruffudda. Mortimer po odzyskaniu zniszczonej warowni, rozpoczął jej odbudowę, tym razem jednak po raz pierwszy użyto kamienia. Pomimo tego, ponownie w 1299 roku, przynajmniej część zamku została spalona, w trakcie walijskiego najazdu. Rozmiar zniszczeń nie jest znany, chociaż Mortimer skarżył się królowi, że niektórzy jego ludzie zostali zabici.
W 1322 roku Roger Mortimer poparł bunt earla Lancaster przeciwko królowi Edwardowi II. Po klęsce rebelii stracił Narberth i został uwięziony w Tower of London, gdzie zmarł w 1326. Zamek przechodził później przez ręce kilku właścicieli, zanim został przywrócony rodzinie Mortimerów w 1354 roku. W 1402 roku został jednak ponownie skonfiskowany, kiedy Edmund Mortimer sprzymierzył się z Owainem Glyndŵrem w trakcie jego walijskiego powstania. Zarządcą zamku został Tomasz Carew, który w 1404 roku z powodzeniem bronił się w Narberth przeciwko walijskim rebeliantom, co skłoniło Henryka IV do nagrodzenia go przyznaniem zamku.
Narberth został przywrócony rodzinie Mortimerów w 1413 roku przez Henryka V. Jednak kiedy Edmund Mortimer zmarł bezpotomnie w 1422 roku, zamek powrócił w posiadanie Korony. Henryk VI udzielił go następnie Ryszardowi, księciu Yorku, aż do jego śmierci w bitwie pod Wakefield w 1460 roku. Pozostał on w posiadaniu Korony, dopóki Henryk VIII nie przyznał go Sir Rhysowi ap Thomasowi, właścicielowi zamku Carew. W tym czasie budowla była jednak już w złym stanie i w XVII wieku popadła w całkowitą ruinę.
Architektura
Murowany zamek z XIII wieku został wzniesiony na podłużnym wzniesieniu, na planie wieloboku zbliżonego do prostokąta, wydzielającego dziedziniec o wymiarach około 45 x 25 metrów. Składał się z pojedynczego obwodu muru obronnego wzmocnionego w narożach czterema cylindrycznymi wieżami z których północno-wschodnia była znacznie większa (około 12 metrów średnicy) i przypuszczalnie służyła jako donżon. Wschodnią i zachodnią kurtynę muru dodatkowo wzmacniały mniejsze, pojedyncze baszty półokrągłe.
W częściowo zachowanych wieżach północnych stwierdzono istnienie kominków i latryn, prawdopodobnie podobne znajdowały się także w wieżach południowych. Wieża południowo – wschodnia posiadała trzy piętra, z piekarnią w przyziemiu i kaplicą na pierwszym piętrze. Podobnie trzy kondygnacje według przekazów źródłowych mieścić miała wieża – donżon, mieszcząca trzy kondygnacje mieszkalne ponad gospodarczym przyziemiem. Jego dolna część była poszerzona ukośnym cokołem zwieńczonym wałkiem.
W południowej części dziedzińca znajdował się duży budynek w kształcie litery L, przylegający do wewnętrznych ścian murów obronnych i wież. Na piętrze posiadał on dużą komnatę i apartamenty prywatne (solar), a w przyziemiu kuchnię i spiżarnie. Wąskie skrzydło miało znajdować się również w zachodniej części dziedzińca, w którym na początku XVI wieku powstać miała bliżej nieznana długa galeria.
Brama znajdowała się pomiędzy dwoma wieżami północnymi, w budynku bramnym położonym całkowicie na terenie dziedzińca i nie wystającym przed obwód murów obronnych. Rozciągające się po stronie północnej obwarowane przedzamcze było założeniem drewnianym. Od zamku głównego oddzielone było suchą fosą.
Stan obecny
Zamek do czasów współczesnych zachował się w słabym stanie. Najlepiej widoczne są ruiny dwóch wież południowych oraz relikty budynku południowego z zachowanym jednym sklepionym pomieszczeniem. Po stronie północnej widoczny jest fragment donżonu. Narberth jest obecnie własnością zarządzaną przez Pembrokeshire County Council i jest udostępniony przez cały rok do zwiedzania.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kenyon J., The medieval castles of Wales, Cardiff 2010.
Salter M., The castles of South-West Wales, Malvern 1996.
The Royal Commission on The Ancient and Historical Monuments and Constructions in Wales and Monmouthshire. An Inventory of the Ancient and Historical Monuments in Wales and Monmouthshire, VII County of Pembroke, London 1925.
Strona internetowa castlesfortsbattles.co.uk, Narberth castle.