Historia
Kościół św. Michała w Llanfihangel Crucorney prawdopodobnie powstał w XII lub XIII wieku, jako następca wcześniejszej kaplicy z góry Skirrid. W późniejszym okresie średniowiecza został znacząco rozbudowany, lecz podobnie jak wiele innych walijskich kościołów, po okresie reformacji podupadł i w XIX wieku jego nawa znajdowała się już w ruinie. Niestety zamiast remontu, w 1835 roku jej ściany zostały w dużej mierze rozebrane i wzniesione na nowo. Kolejne prace remontowe wykonano w latach 1884-1886 oraz 1976-1977.
Architektura
Średniowieczny kościół początkowo składał się z prostokątnej nawy wzniesionej z łupanego czerwonego piaskowca. W późniejszym okresie XIII wieku lub w XIV stuleciu dobudowano czworoboczne prezbiterium po stronie wschodniej i niewysoką jeszcze wieżę od zachodu. Została ona podwyższona w XV lub XVI wieku, kiedy też dobudowano od południowej strony nawy kruchtę. Całość została zorientowana względem stron świata, z niewielkim odchyleniem prezbiterium ku północy. Utworzono także typową dla wiejskich kościołów parafialnych gradację wysokości, od najwyższej wieży na zachodzie, po najniższe prezbiterium na wschodzie.
Oświetlenie kościoła zapewniały nieduże, ostrołucznie zamknięte okna z wewnętrznymi rozglifieniami. Prawdopodobnie wielkością lub ilością otworów wyróżniała się wschodnia ściana prezbiterium, tradycyjnie wyposażana w najbardziej ozdobne okna, ze względu na oświetlanie ołtarza głównego. Ostrołuczną formę miały portale zachodni i południowy w nawie, natomiast profilowany portal późniejszej kruchty zamknięto prawie półkoliście. Dodatkowy portal z ostrołucznym i fazowanym obramieniem, umieszczono dla plebana wysoko w południowej elewacji prezbiterium. W XV lub XVI wieku część z okien mogła zostać wymieniona na późnogotyckie, operujące pięciolistnymi maswerkami i czworobocznymi obramieniami.
Mury wieży najgrubsze utworzono w przyziemiu, gdzie zostały wzmocnione od strony zewnętrznej pochyłymi elewacjami części cokołowej. W koronie wieżę zwieńczono przedpiersiem z krenelażem, w narożnikach którego osadzono gargulce o kształtach groteskowych, powykrzywianych twarzy. Wieża nie uzyskała popularnej na terenie Walii wysokiej ryzalitowej wieżyczki schodowej. Ściany przepruto w większości prostokątnymi otworami szczelinowymi, jedynie na najwyższej kondygnacji z dzwonami umieszczono z każdej strony dwudzielne lancetowate przeźrocza.
Stan obecny
Do czasów współczesnych średniowieczną substancję zachowały mury wieży, prezbiterium i kruchty. W dużym stopniu przemurowana została nawa, której obecne okna zostały wprowadzone pod koniec XIX stulecia. Jedyne oryginalne otwory nawy w postaci portalu i lancetowatego okna przetrwały w ścianie zachodniej, ze względu na dostawioną wtórnie wieżę. W okresie wiktoriańskim wymieniono także niektóre ościeża okien prezbiterium, choć po stronie północnej i południowej przetrwały oryginalne okna ostrołuczne. Średniowieczny jest portal kapłański w południowej ścianie prezbiterium oraz portal wejściowy do kruchty. Nawa ma obecnie wyraźnie niżej założoną kalenicę i mniej strome nachylenie dachu, co widać po śladach na wschodniej ścianie wieży. Na wieży warto zwrócić uwagę na narożne głowy rzygaczy oraz lancetowate otwory najwyższej kondygnacji.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Newman J., The buildings of Wales, Gwent/Monmouthshire, London 2000.
Salter M., The old parish churches of Gwent, Glamorgan & Gower, Malvern 2002.