Historia
Pierwszy, drewniano-ziemny zamek typu motte and bailey, został wybudowany w Hay w trakcie normańskiego podboju wschodniej Walii w XI wieku. Należał on do Philipa Walwyna, a następnie poprzez małżeństwo przeszedł w ręce Milesa z Gloucester. Kolejnym właścicielem była można rodzina de Braose, która pod koniec XI lub na początku XII wieku, wzniosła nowe obwarowania, około 200 metrów od starego zamku. Około 1200 roku dokonali oni rozbudowy i przebudowy zamku na murowaną już budowlę.
Podczas pierwszej wojny baronów Reginald de Braose dołączył do sojuszu przeciwko królowi Janowi, który z powodzeniem zaatakował Hay on Wye w 1215 roku. Kolejne niszczące walki nastąpiły w 1231, kiedy to walijski książę Llywelyn Wielki (Llywelyn ap Iorwerth) zaatakował i spalił miasto oraz zamek. Hay zostało odbudowane przez króla Henryka III dwa lata później. Podczas drugiej wojny baronów, książę Edward zdobył zamek w 1263 roku, ale został on odbity i spalony przez Szymona de Montfort i Llywelyna ap Gruffudda w następnym roku. Kolejne zniszczenia dotknęły Hay w 1322 roku w trakcie buntu przeciwko Edwardowi II, w który wmieszali się ówcześni właściciele zamku z rodu de Bohun, następnie w czasie walijskiego buntu Owaina Glyndŵra około roku 1401 oraz w 1460 podczas Wojny Dwóch Róż.
Na początku XVI wieku donżon zamku przebudowany został z inicjatywy Edwarda Staforda, trzeciego diuka Buckingham, natomiast w latach 60-tych XVII wieku zamek został znacznie rozbudowany przez Jamesa Boyle z Hereford, co przemieniło go w renesansowy dwór. W 1702 roku zamek został podzielony pomiędzy różnych lokatorów i przeszedł w ręce lokalnej rodziny Wellingtonów. Do 1812 roku jego piwnica służyła jako część więzienia miejskiego. W 1939 roku i po raz kolejny w 1977 roku wielki pożar zniszczył wnętrza części zamku.
Architektura
Zamek z końca XI i początku XII wieku usytuowano w południowej części osady, na wschodnim brzegu rzeki Way. Składał się on z owalnego obwodu murów obronnych (ringwall) o wymiarach 85 x 70 metrów oraz wieży bramnej, umieszczonych na sztucznym, ziemnym kopcu. Po wzniesieniu w latach 30-tych XIII wieku, grubych na około 1 metr miejskich murów obronnych, stykały się one dwoma kurtynami z wschodnią i zachodnią częścią obwarowań zamku.
Na początku XIII wieku w północnej części obwodu obronnego, a więc zwrócony w stronę miasta, wzniesiony został donżon. Była to budowla czworoboczna o wymiarach w planie 10 x 8,3 metra (jeden z najmniejszych donżonów w Walii), czterokondygnacyjna z piętrami rozdzielanymi płaskimi drewnianymi stropami, oświetlana na drugiej i trzeciej kondygnacji od strony dziedzińca romańskimi dwudzielnymi oknami o półkolistych zwieńczeniach. Wewnątrz komunikację prawdopodobnie zapewniały drabiny, gdyż mury były zbyt cienkie by pomieścić w ich wnętrzu klatki schodowe. W trakcie jednej z przebudów, być może po zniszczeniach z 1231 roku, cały południowo – wschodni narożnik donżonu został przemurowany i wzmocniony przyporą, obok której na wysokości drugiej kondygnacji umieszczono nowe wejście, prowadzące z sąsiedniego budynku bramnego.
Pod koniec XV wieku w całkowicie przemurowaną północną ścianę, na górnych pomieszczeniach wstawiono kominki, które podobnie jak nowe okna otrzymały drewniane nadproża. Okna te na drugiej i trzeciej kondygnacji otrzymały, tak jak starsze romańskie, formę dwudzielną, ale były już zwieńczone ostrołukami. Pojedyncze ostrołuczne okno umieszczono także od północy na parterze, ewidentnie nie zważając już na walory obronne budynku.
Tuż obok donżonu umieszczono bramę wjazdową do zamku. Posiadała ona bronę i pomieszczenie na piętrze nad przejazdem, z którego można się było dostać na chodnik obrońców na murach obronnych i do donżonu. Mury obronne posiadały grubość prawie 3 metrów u podstawy i 1,8 metra w górnej części. Wieńczący je chodnik obrony znajdował się na wysokości około 7 metrów. Otaczały one dziedziniec o szerokości 75 metrów ze wschodu na zachód.
Stan obecny
W 2011 roku zamek został zakupiony przez fundację Hay Castle Trust, której celem jest odrestaurowanie zabytku i przekształcenie go w ośrodek kultury, edukacji i sztuki. Najstarsza część zamku pilnie potrzebuje renowacji i z powodu zagrożenia nie jest udostępniona do zwiedzania. Do dnia dzisiejszego zachował się zrujnowany donżon oraz 12 metrowej długości mur na wschód od bramy wjazdowej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kenyon J., The medieval castles of Wales, Cardiff 2010.
Lindsay E., The castles of Wales, London 1998.
Pettifer A., Welsh castles, Woodbridge 2000.
Salter M., Medieval walled towns, Malvern 2013.
Salter M., The castles of Mid Wales, Malvern 2001.