Historia
Zamek został zbudowany około 1110 – 1120 roku z inicjatywy anglo-normandzkiego możnego, Gilberta de Clare, earla Pembroke. Inna teoria głosi natomiast, iż zamek zbudował Flamand Tancred the Fleming, który przybył do hrabstwa Pembroke z kontynentu. Zamek miał kontrolować przeprawę przez Western Cleddau, strategicznie ważnym punkcie, jako że rzeka była żeglowna dla statków morskich właśnie do tego miejsca. U jego podnóża wyrosło miasto Castleton. Pierwsze wzmianki o nim pochodzą z 1207 roku, kiedy to zostały przyznane mu prawa miejskie przez Williama Marshala, earla Pembroke.
Po raz pierwszy zamek został zaatakowany bez powodzenia przez Walijczyków Gruffydda ap Rhysa, księcia Deheubarth, w 1136 roku i ponownie w 1147 roku. Niedługo potem, w drugiej połowie XII, zaczęto jego przebudowę, wymieniając zabudowę na murowaną. Zamek pozostawał wówczas w rękach potomków Tancreda, Ryszarda FitzTancreda, a następnie Roberta FitzRicharda. W 1210 Robert gościł na zamku powracającego z Irlandii króla Jana, lecz wkrótce wdał się w intrygi polityczne, stracił zaufanie władcy, musiał uciekać do Francji, a zamek został skonfiskowany. Trzy lata później został podarowany Williamowi Marshalowi, earlowi Pembroke, który rozpoczął znaczący program rozbudowy. Ulepszenia te były wystarczające, aby powstrzymać atak Llywelyna ap Iorwertha w 1217 i oprzeć się napaści w 1220 roku, chociaż w tym ostatnim przypadku miasto zostało zajęte i spalone. W XIII wieku zamek przeszedł w ręce Humphreya de Bohun, którego rodzina posiadała warownię z przerwami do 1289 roku. W okresie tym zamek oparł się kolejnemu atakowi, tym razem Llywelyna ap Gruffudda, księcia Gwynedd, w 1257 roku.
W 1284 roku król Edward I i królowa Eleonora odwiedzili zamek podczas pielgrzymki do St. Davids. Haverfordwest tak spodobało się królowej, iż cztery lata później pożyczyła ogromną ilość pieniędzy, aby kupić zamek od rodziny de Bohun i przeprowadzić jego kolejną przebudowę. Królowa Eleonora zmarła w 1290 roku, ale zamek pozostał własnością królewską. W XIV wieku zajmowany był przez wielu właścicieli, między innymi w latach 1359-1367 przez Edwarda, Czarnego Księcia. Jako własność Korony zamek został odnowiony w latach 80-tch XIV wieku. Prace te okazały się ważne, ponieważ w 1405 roku warownia okazała się wystarczająco silna, aby odeprzeć atak, podczas walijskiego powstania Glyndŵra.
W kolejnych latach XV i XVI stulecia zamek stopniowo popadał w zaniedbanie. Henryk VIII nadał go Annie Boleyn, ale był on już wówczas opisany w oficjalnym raporcie jako „całkowicie zrujnowany”. Ostatnie wzmocnienie obwarowań nastąpiło w trakcie angielskiej wojny domowej w XVII wieku. Zamek zajmowany był przez rojalistów, ale porzucili go, podobno błędnie interpretując odgłosy krów jako nadchodzącą armię parlamentarną. Chociaż został odzyskany i trzymany przez rok przez garnizon królewski, w końcu poddał się po rozegranej w pobliżu bitwie pod Colby Moor. W 1648 roku jedna ze ścian zamku została zburzona, a warownię wkrótce opuszczono. W 1779 roku zamkowe ruiny przekształcono w więzienie i po parudziesięciu latach wzniesiono na terenie dziedzińca nowy budynek. Więzienie funkcjonowało do 1878 roku.
Architektura
Zamek zbudowano na skalistym grzbiecie, chronionym od wschodu urwiskiem, opadającym z wysokości około 25 metrów ku rzece Western Cleddau, a z wszystkich innych stron zabezpieczonym dość stromymi spadkami. Murowana zabudowa wydzieliła zamek górny we wschodniej, wyżej położonej części terenu, natomiast podzamcze zajęło podłużny, z grubsza owalny rejon o wymiarach 70 x 90 metrów po jego zachodniej stronie. Pierwotny wjazd na jego teren znajdował się od strony zachodniej w czworobocznej wieży bramnej, podobnie wieża bramna górnej części zamku umieszczona była w zachodniej części obwodu obronnego.
Południowe skrzydło zamku górnego zajmowała reprezentacyjna aula (great hall) oświetlana dużymi gotyckimi oknami. Zajmowała ona górną kondygnację budynku, zaś dolna tradycyjnie mieściła sklepione przyziemie o funkcji gospodarczej. Od wschodu budynek zaopatrzony był w czworoboczny ryzalit wysunięty w stronę nadrzecznych skarp. We wschodniej części dziedzińca, naprzeciwko bramy wjazdowej, w najbezpieczniejszej części zamku, usytuowany był czworoboczny donżon. Budowla ta, prawdopodobnie najstarsza część murowana na zamku, miała w planie wymiary 13 x 9 metrów i masywne mury grubości 2,4 metra. Pomiędzy nią a budynkiem auli mieściła się kaplica i dodatkowe pomieszczenia mieszkalne. Obronę zapewniała także prawie cylindryczna (spłaszczona od strony dziedzińca) wieża o średnicy 8 metrów usytuowana w części północno – zachodniej (w narożniku muru, przy jego styku z obwarowaniami podzamcza) oraz wieża półkolista, południowo – zachodnia (w narożniku budynku auli). Wieże te posiadały trzy kondygnacje.
Rozciągające się po zachodniej stronie podzamcze wzmocniono dwoma wieżami cylindrycznymi, jedną czworoboczną i wspomnianą wieżą bramną. Dodatkowo południową stronę podzamcza i zamku górnego zabezpieczał drugi mur obronny z cylindryczną wieżą po południowo – wschodniej stronie. Obwarowania podzamcza stykały się z miejskimi murami obronnymi Castleton, które otaczało zamek od północy i zachodu, a po powiększeniu także od południa.
Stan obecny
Zamek przetrwał w formie zaawansowanej ruiny, z zewnętrznymi murami zamku górnego zachowanymi od północy, południa i wschodu. Najbardziej charakterystycznym elementem jest cylindryczna wieża północno – zachodnia i południowo – zachodnia. Fragmenty murów i wieży czworobocznej są także widoczne na terenie dawnego przedzamcza. Ruiny są udostępnione dla zwiedzających, w nowożytnym budynku byłego więzienia mieści się obecnie muzeum miejskie.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kenyon J., The medieval castles of Wales, Cardiff 2010.
Lindsay E., The castles of Wales, London 1998.
Salter M., The castles of South-West Wales, Malvern 1996.
Strona internetowa castlesfortsbattles.co.uk, Haverfordwest castle.