Historia
W XI wieku Walia była zbiorowiskiem wielu, często zwalczających się, małych księstw i królestw, które nie miały ściśle ustalonej wschodniej granicy. Sytuacja ta ułatwiała podbój anglo-normańskim możnowładcom, którzy w swych granicznych marchiach mięli duże kompetencje i niezależność od angielskiego króla. Jeden z nich, Roger de Montgomery, earl Shrewsbury, w 1093 roku przejął kontrolę nad południowo – zachodnią Walią, wykorzystując śmierć walijskiego króla Deheubarth, Rhysa ap Tewdwra. Roger zbudował pierwszy drewniano – ziemny zamek w Cardigan, w miejscu znanym dziś jako „Stary Zamek”. Budowla ta jednak nie przetrwała długo. Roger zmarł w 1094 roku, a zamek wkrótce zdobyli i zniszczyli Walijczycy.
W 1107 roku Owain ap Bleddyn, syn ówczesnego walijskiego króla Deheubarth, Gruffydda ap Rhysa, uprowadził księżniczkę Nest, której małżeństwo miało przypieczętować walijsko-normański sojusz. W odpowiedzi angielski król Henryk I upoważnił Ryszarda de Clare do podjęcia działań zbrojnych. W 1110 roku Ryszard zdobył Cardigan i wzniósł tam nową osadę wraz z zamkiem, usytuowaną na granicy między kontrolowanym przez Normanów Pembrokeshire, a niezależnym walijskim Ceredigion. Miał on kontrolować przeprawę na rzece Teifi.
Gdy w 1135 roku zmarł bez męskiego potomka angielski król Henryk I, spowodowało to wybuch wojny domowej między córką króla, Matyldą, a jej kuzynem, Stefanem z Blois. Wykorzystując ciężką sytuację Anglo-Normanów, także Walijczycy wystąpili zbrojnie i w krótkim czasie przejęli większość warowni w regionie. Gilbert de Clare, syn Ryszarda, zginął w walijskiej zasadzce, a normańska armia została pokonana w bitwie pod Crug Mawr w 1136 roku. Cardigan pozostał jedyną warownią w Ceredigion, która nie została przejęta przez Walijczyków. Próby jego zdobycia w 1138 i 1145 roku zakończyły się niepowodzeniem, spaleniu uległo jedynie miasto. Zamek wpadł w walijskie ręce dopiero w 1165 roku, kiedy został zdobyty przez Rhysa ap Gruffydda. Zawarł on umowę z królem Henrykiem II, który potwierdził jego prawo do ziem Deheubarth, pod warunkiem zaakceptowania normańskich rządów w Pembrokeshire. Rhys pozwolił także pozostać anglo-normańskim osadnikom, pod warunkiem, że zgodzą się podlegać walijskiemu prawu. Zamek Cardigan został odbudowany w kamieniu, jako pierwszy odnotowany murowany zamek zbudowany przez walijskiego księcia. W 1176 roku przeszedł także do historii, gdyż odbyło się na nim pierwsze znane eisteddfod, czyli walijski festiwal literatury, muzyki i występów.
Rhys ap Grufford zmarł w 1197 roku, a Cardigan zostało sprzedane Anglikom w 1200 roku przez Maelgwna, jednego z jego synów. Pomimo iż zamek został rozbudowany przez króla Jana w 1205 i 1208 to jednak walijskiemu władcy Llywelynowi ap Iorwerthowi udał się go zdobyć w 1215 roku, wykorzystując pierwszą wojnę baronów w Anglii. Cardigan zostało odbite przez Williama Marshala, drugiego earla Pembroke w 1223 roku, ale już w 1231 po raz kolejny zmieniło właściciela z powodu zdobycia przez Maelgwna ap Rhysa. Ostatecznie zamek został zdobyty przez Anglików w 1240 roku, a następnie gruntownie przebudowany przez Waltera Marshala i następnie Roberta Walerana, który zarządzał zamkiem po śmierci Marshala w 1241 roku. W czasie rządów Roberta nad Cardigan wzniesione zostały również miejskie mury obronne. Kolejne modernizacje wprowadzono w 1321 roku, lecz były one wynikiem obawy przed rebelią angielskich baronów, a nie przed nową walijską wojną. Rozbudowa zamku okazała się jednak przydatna na początku XV wieku, gdy wybuchło powstanie Owaina Glyndŵra. Jego siły zaatakowały Cardigan w 1405 roku, lecz mimo znacznych zniszczeń zamek przetrwał. Bunt został zdławiony w 1409, a w następnych latach dokonano napraw, pomimo iż znaczenie wojskowe zamku zmalało. Budowla pozostała jedynie centrum administracyjnym.
Wybuch angielskiej wojny domowej w 1642 roku sprawił, że zamek został szybko przystosowany do obrony przez rojalistów, którzy zbudowali obwałowania ziemne na murach zamku, aby wykorzystać artylerię. W 1644 roku szala zwycięstwa zaczęła się przechylać na korzyść Parlamentu, a Cardigan zaatakowały siły pod dowództwem generała Rowlanda Laugharne’a. W trakcie oblężenia, które trwało dwa tygodnie, artyleria parlamentarna dokonała wyłomu w murach i następnie szturmem zdobyła zamek. Po wojnie zniszczona warownia została dodatkowo celowo rozebrana, aby uniemożliwić dalsze użycie wojskowe, zamek wykorzystywano też jako źródło darmowego kamienia przy odbudowie miasta.
Architektura
Zamek został zbudowany na nadrzecznym skalistym wzniesieniu, które kończyło się od południowej i wschodniej strony niskim klifem nad wodą. Od jedynych łatwo dostępnych stron, czyli od północy i zachodu, dodatkowo zabezpieczony był fosą. Tam też od drugiej połowy XIII wieku stykał się z dwoma kurtynami miejskich murów obronnych, obejmujących obszar około 250 x 250 metrów i dostępnych przez cztery bramy.
W XIII wieku zamek składał się z pojedynczego obwodu murów obronnych, zamykających dziedziniec o podłużnym kształcie z wyraźnie ściętym północnym narożnikiem, posiadającym wymiary około 90 x 47 metrów. Północna część dziedzińca przedzielona była wewnętrznym murem, wydzielającym prawdopodobnie górny zamek o kształcie zbliżonym w planie do trójkąta.
Głównym elementem zamku miała być tzw. Wielka Wieża, czyli donżon na planie wydłużonej podkowy z masywnymi ostrogami-przyporami w przyziemiu, umieszczony w północnej części zamku i w całości wysunięty przed obwód murów obronnych. Takie nietypowe usytuowanie i kształt wskazywałyby raczej, iż wieża ta pierwotnie była częścią masywnego, dwubasztowego zespołu bramnego, co nie wyklucza, iż wzorem innych tego typu budowli jej górne kondygnacje pełniły funkcje mieszkalne.
Od wschodu z Wielką Wieżą sąsiadowała narożna baszta czworoboczna (być może otwarta od wewnętrznej strony) oraz baszta półokrągła. Ta ostatnia została zbudowana około 1244 roku i była wyjątkowa z powodu dwóch bocznych przejść prowadzących w dół do oddzielnych latryn. Południowej części zamku broniła baszta półokrągła i baszta cylindryczna. Główna brama wjazdowa o ile nie mieściła się na miejscu Wielkiej Wieży to znajdowała się po stronie zachodniej. Nie wiadomo jaką miała formę, być może była bardzo popularną wówczas konstrukcją składającą się z dwóch baszt flankujących.
Stan obecny
Do chwili obecnej z zamku zachował się jedynie południowy fragment muru obronnego z częściowo zachowaną basztą półokrągłą. Widoczna jest także częściowo zachowana baszta wschodnia oraz dolna, przebudowana część donżonu z ostrogami. W ostatnich latach przeprowadzono prace remontowe zabytku, który został otwarty dla zwiedzających w 2015 roku. Otwarto w nim restaurację, hotel, salę koncertową na świeżym powietrzu oraz centrum dziedzictwa z obiektami edukacyjnymi.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Davis P.R., Castles of the Welsh Princes, Talybont 2011.
Davis P.R., Towers of Defiance. The Castles & Fortifications of the Princes of Wales, Talybont 2021.
Morgane G., Castles in Wales, Talybont 2008.
Salter M., Medieval walled towns, Malvern 2013.
Salter M., The castles of North Wales, Malvern 1997.
Strona internetowa castlesfortsbattles.co.uk, Cardigan Castle.
Strona internetowa castlewales.com, Cardigan Castle.