Historia
Kościół w Strzeszowie (niem. Stresow) zbudowany został w drugiej połowie XIII wieku, w czasach gdy wieś należała do zakonu templariuszy z Rurki, a później w latach 1317-1647 do zakonu joannitów ze Swobnicy. W okresie reformacji kościół strzeszowski został przejęty przez protestantów i przez nich na początku XVIII wieku przebudowany w stylistyce barokowej. Wzniesiono również wieżę, która zawaliła się w 1739 roku. W 1861 roku przystąpiono do gruntownej renowacji podupadłej budowli, przy czym ponownie od zachodu wzniesiono wieżę o konstrukcji ryglowej. W 1897 roku na jej miejscu zbudowano wieżę neogotycką, ceglaną. Obmurowano także cegłami krawędzie szczytu wschodniego i przemurowano część okien.
Architektura
Kościół został usytuowany w środkowej części wsi ulokowanej na zachodnim brzegu jeziora Strzeszowskiego, gdzie utworzony został ogrodzony cmentarz. Wzniesiony został ze starannie obciosanej kostki granitowej, układanej w równe warstwy, łączonej zaprawą wapienną. W średniowieczu była to budowla salowa bez wydzielonego zewnętrznie z bryły prezbiterium oraz bez wieży, utworzona na planie mocno wydłużonego prostokąta o wymiarach 10,5 x 28,7 metra.
Surowe elewacje kościoła charakteryzowały się brakiem przypór, a także regularnie rozmieszczonymi, bardzo wąskimi i podłużnymi oknami o ostrołucznych zamknięciach, które rozglifiono obustronnie, od wnętrza i na zewnątrz. W ścianie wschodniej utworzono często spotykaną na Pomorzu Zachodnim triadę okien, być może będącą efektem oddziaływań budowli cysterskich. Detal architektoniczny kościoła stanowił także gzyms pod okapem dachu o profilach ukształtowanych w kamieniu, charakterystycznych dla drugiej połowy XIII wieku (wałek i wklęska). Zgodnie z surowymi elewacjami bocznymi kościoła utworzono też pozbawiony ozdób szczyt wschodni. W jego polu przebito jedynie otwór o kształcie krzyża.
Wejście do kościoła wiodło tradycyjnie od południa i zachodu, poprzez kamienne, uskokowe portale o ostrołucznych archiwoltach. Wnętrze zostało przykryte drewnianym, płaskim stropem nad którym funkcjonowało otwarte na więźbę dachową poddasze. Część prezbiterialna (wschodnia) nie była wydzielona żadną arkadą, mogła co najwyżej funkcjonować lekka, drewniana przegroda lektorium.
Stan obecny
Kościół zachował wczesnogotyckie mury obwodowe. Niestety średniowieczna bryła zabytku zdominowana jest dziś ceglaną, neogotycką wieżą, powstałą na miejscu starszej, szachulcowej. Część okien, zwłaszcza we wschodniej części budowli, zachował pierwotną formę. Pozostałe mają podobne kształty, ale zostały obramione maszynową cegłą, podobnie jak krawędzie szczytu wschodniego. Zachował się oryginalny portal zachodni (wewnątrz nowożytnej wieży) oraz południowy (obecnie zamurowany). Warto także zwrócić uwagę na pierwotny gzyms koronujący przy ścianie północnej i południowej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół fil. p.w. Narodzenia NMP, A.Jankowski, nr 7124, Strzeszów 1996.
Lemcke H., Die Bau- und Kunstdenkmäler des Regierungsbezirks Stettin, Der Kreis Greifenhagen, Stettin 1902.
Piasek D., Średniowieczne kościoły granitowe Pomorza Szczecińskiego i Nowej Marchii, Gdynia 2023.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.
Świechowski Z., Architektura granitowa Pomorza Zachodniego w XIII wieku, Poznań 1950.