Historia
Kościół w Starej Kościelnicy (Altmünsterberg) został zbudowany między drugą a czwartą ćwiercią XIV wieku. Z pewnością miało to miejsce po 1323 roku, kiedy to komtur Malborka, późniejszy wielki mistrz krzyżacki, Werner von Orseln, założył wieś nazwaną Monsterberg (przyrostek „Alt” dodany został w 1352 roku, gdy powstała wieś Neumünsterberg).
Kościół po raz pierwszy odnotowany został w 1390 roku, zapewne niedługo po ukończeniu budowy, gdy wspomniany został w dokumentach jego pleban. Budowla pełniła wówczas funkcje parafialne, choć później została zdegradowana do filii kościoła w Miłoradzu. W 1436 roku mieszkańcy wsi zamówili do kościoła obraz u mistrza Jürgena w Gdańsku i wpłacili zaliczkę 12 grzywien. Po dwóch latach pleban skarżył się jednak, że praca nie została jeszcze wykonana i żądał zwrotu pieniędzy. Po zakończeniu wojny trzynastoletniej prowadzono naprawy dachu zakrystii i w zachodniej części korpusu, z drewna ściętego na przełomie 1468 i 1469 roku.
W 1604 roku kościół św. Jerzego opisany został jako budowla murowana z drewnianą dzwonnicą, trzema ołtarzami i cyborium. W 1818 roku w trakcie burzy, na skutek bardzo silnego wiatru, zawaliła się górna, drewniana część wieży kościelnej. Na jej miejscu wybudowano skromną dzwonnicę, którą w latach 1863 i 1897 zastąpiła nowa. W 1913 roku wyremontowano dach i więźbę dachową oraz dobudowano kruchtę do południowej ściany. Kolejny remont dachu miał miejsce w 2008 roku.
Architektura
Kościół św. Jerzego powstał jako niewielka, orientowana budowla salowa, wzniesiona na planie prostokąta o długości 22,1 metrów i szerokości 11,6 metrów, przykryta dwuspadowym dachu. Do wschodniej części ściany północnej przystawiono małą zakrystię, a od zachodu kościół pierwotnie posiadał murowano-drewnianą wieżę.
Elewacje kościoła przepruto ostrołucznie zamkniętymi oknami oraz ozdobiono tynkowanym fryzem. Najbardziej wyróżniona została elewacja wschodnia, której schodkowo-sterczynowy szczyt udekorowano ostrołucznymi blendami rozstawionymi w czterech kondygnacjach i siedmiu osiach. Podobnie ale skromniej udekorowano także zakrystię. Na wszystkich elewacjach kościoła pozostawiono liczne otwory maczulcowe po wykorzystywanych w trakcie budowy rusztowaniach.
Wejście do kościoła wiodło od południa i zachodu, przy czym od południa być może w średniowieczu znajdowała się kruchta. Wnętrze korpusu przykryto drewnianą kolebką lub otwartą więźbą dachową. Było ono dobrze oświetlone ze względu na stosunkowo liczne okna.
Stan obecny
Kościół zachował do dnia dzisiejszego mury obwodowe korpusu i zakrystii, nie przetrwała natomiast murowano – drewniana wieża zachodnia. Kruchta po stronie południowej jest dodatkiem nowożytnym, podobnie jak przebudowany szczyt zachodni. Większość okien została przekształcona, ale zachował się portal wejściowy do korpusu i do zakrystii. Wewnątrz przetrwała gotycka chrzcielnica oraz rzeźby z końca XIV i z XV wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
Schmid B., Bau-und Kunstdenkmäler des Kreises Marienburg, Die Städte Neuteich und Tiegenhof und die lädlichen Ortschaften, Danzig 1919.