Historia
Zamek został zbudowany w drugiej lub trzeciej ćwierci XIV wieku, prawdopodobnie przez członków możnego rodu herbu Gryf. W 1356 roku, w wystawionym przez Kazimierza Wielkiego dokumencie lokacji wsi Muszynki, jednym ze świadków spisania kontraktu był Michał, zwany przez inne źródła Rożnem. Jako, że zamek wzniesiony został na gruntach wsi Radajowice, Michał mógł mieć już przydomek od murowanej siedziby mieszkalno – obronnej. Bezpośrednio „castrum” w Rożnowie po raz pierwszy odnotowane zostało w źródłach pisanych w 1370 roku, kiedy to bracia Piotr i Klemens, dzieląc spadek przypadły im po ojcu Michale, podzielili również na dwie części zamek.
Zamieszkiwanie zamku przez dwie rodziny musiało po pewnym czasie doprowadzić do konfliktów. Gdy Piotr i Klemens zmarli, w Rożnowie przebywały dwie kobiety: Małgorzata, córka Klemensa oraz jej imienniczka, wdowa po Piotrze. Ta ostatnia zapewne uważała cały majątek za swój, bowiem jej kolejny mąż, Wiernek z Gabonia, tytułował się dziedzicem Rożnowa. Prawdopodobnie z tego powodu w kolejnym podziale, dokonanym w 1408 roku, zastosowano inny wariant ugody majątkowej, regulującej sprawy związane z rezydowaniem na zamku. Postanowiono, że miał on co roku przechodzić w całości w posiadanie jednej ze stron, ale jeszcze w tym samym roku córka Klemensa odsprzedała swoją połowę zamku Mikołajowi Kurowskiemu herbu Szreniawa, arcybiskupowi gnieźnieńskiemu, a ten oddał go bratu Piotrowi.
W 1426 roku zamek i przynależny do niego klucz majątkowy nabył znany rycerz Zawisza Czarny z Garbowa herbu Sulima, po którego śmierci w 1428 roku budowlę przejęli jego synowie. Na początku XVI wieku właścicielami Rożnowa stali się Tarnowscy, na skutek małżeństwa wnuczki Zawiszy z Garbowa, Barbary Zawiszanki i Jana Amora Tarnowskiego, wojewody i kasztelana krakowskiego. Wkrótce potem zamek zaczął podupadać na skutek coraz rzadszego użytkowania. Ostatecznie został opuszczony ze względu na szczupłość pomieszczeń mieszkalnych, gdy Jan Amor Tarnowski rozpoczął budowę w połowie XVI stulecia drugiej, nowożytnej twierdzy w Rożnowie.
Architektura
Zamek został wzniesiony na przewężeniu terenu w głębokim zakolu rzeki, na znacznym wywyższeniu terenu – ostrogu meandrowym, górującym nad doliną Dunajca. Wysokie i strome zbocza zabezpieczały go przede wszystkim od południa i północy, gdzie opadały w stronę koryta rzeki. Mniejszy spadek terenu znajdował się po zachodniej stronie zamku, ale tam ograniczony barierą wysokich wzgórz Dunajec ostro zakręcał, tworząc wartkim nurtem istotną barierę. Jedyna dogodna droga dojazdowa wieść więc musiała wąskim przesmykiem po stronie wschodniej, opadającym łagodnie ku poszerzonej części doliny.
Zamek założony został na planie prostokąta o wymiarach około 20 x 44 metrów. Od przedpola po stronie wschodniej zabezpieczono go poprzecznym przekopem, przez który musiał prowadzić drewniany most. Najstarsza zabudowa mieszkalna być może znajdowała się przy kurtynie zachodniej muru, a więc w miejscu teoretycznie najbezpieczniejszym. Kolejne pomieszczenia przystawiono też do muru północnego i wschodniego. Przypuszczalnie miały one zbliżony standard, ze względu na wieloletnie użytkowanie zamku przez dwóch właścicieli z tego samego rodu (w trakcie dziedziczenia nie odnotowano żadnych większych problemów z podziałami).
Prawdopodobnie zamek był założeniem bezwieżowym, dla którego bliskie analogie stanowić mogły nieodległe budowle czeskiego kręgu kulturowego. Niewykluczone, że formę smukłej wieżyczki miał pogrubiony narożnik południowo – zachodni zamku, lub też znajdująca się tam przypora była podwyższona do formy wieżowej. Jej zadaniem mogła być ochrona bramy wjazdowej na teren dziedzińca. W okresie późnego średniowiecza, gdy większa część dziedzińca była już zajęta zabudowaniami, cała budowla mogła z zewnątrz przypominać okazałą wieżę mieszkalną.
Stan obecny
Z zamku zachowały się mury od strony północnej i wschodniej oraz fragment południowo – zachodniego narożnika budowli. Z wewnętrznej zabudowy przetrwały jedynie dolne partie dwóch odcinków murów działowych przy północnej ścianie zamku. Pomieszczenia we wschodniej części założenia przykryte są prowizorycznym zadaszeniem.
Średniowieczny zamek w Rożnowie bywa obecnie nazywanym „górnym” w odróżnieniu od pobliskich nowożytnych fortyfikacji z XVI wieku, zwanych „zamkiem dolnym”. Od czasu do czasu w prasie pojawiają się propozycje „odbudowy” zamku, w związku z czym należy obawiać się o przyszłość zabytku, który może zostać zalany betonem i szkłem.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Guerquin B., Zamki w Polsce, Warszawa 1984.
Kołodziejski S., Średniowieczne rezydencje obronne małopolskich Gryfitów. Uwagi do problematyki badawczej, „Acta Universitatis Lodziensis”, 20/1996.
Kołodziejski S., Średniowieczne rezydencje obronne możnowładztwa na terenie województwa krakowskiego, Warszawa 1994.
Lasek P., Obronne siedziby rycerskie i możnowładcze w czasach Kazimierza Wielkiego [w:] Wielkie murowanie. Zamki w Polsce za Kazimierza Wielkiego, red. A.Bocheńska, P. Mrozowski, Warszawa 2019.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Moskal K., Zamki w dziejach Polski i Słowacji, Nowy Sącz 2004.